Beskidzka Droga świętego Jakuba minąwszy od południa górę Kostrze, a potem północnym stokiem górę Kamionka, opuszcza Beskid Wyspowy i wkracza na łagodnie pofałdowane tereny Pogórza Wiśnickiego, gdzie pierwszą miejscowością jest licząca około 1000 mieszkańców wieś Jodłownik. Schowana w dolinie rzeczki Tarnawka wieś ukazuje się dopiero ze schodzącej do niej wiejskiej drogi prowadzącej do wielkiego, jak na taką wioskę, współczesnego kościoła.
.jpg)
Kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny jest zwykle zamknięty, a jego architektura jest typowa dla tych budowli stawianych w latach osiemdziesiątych XX wieku, a prawie cała i mało atrakcyjna zabudowa wsi powstała w ostatnich kilkudziesięciu latach, więc mało kto się tutaj zatrzymuje na dłuższy postój, rozglądając się raczej za sklepem lub jakimś barem. Warto jednak zatrzymać się i rozejrzeć po terenie otaczającym kościół, gdzie w głębi znajduje się drewniany XVI-to wieczny niewielki kościółek, a obok dom rezydencjalny cystersów ze Szczyrzyca i stara plebania.
Wnętrze współczesnego kościoła, oglądane z zamkniętego zwykle przedsionka, jest surowe i wyjątkowo puste. Zwraca jednak uwagę wielki ołtarz z umieszczonym w nim obrazem Matki Bożej Śnieżnej, zwanej też Matką Bożą Różańcową, otoczony gablotami z kilkudziesięcioma wotami.
Jak to się stało, że wykonana w pierwszej połowie XVII wieku kopia krakowskiego obrazu, uważanego od samego początku za cudowny i pomocny w najtrudniejszych chwilach dziejów Polski, tak bliska w swym wyrazie i symbolice oryginałowi z bazyliki Santa Maria Maggiore w Rzymie, trafiła do niewielkiej zagubionej wśród karpackich wzgórz wioski, a wraz z nim kilka wspaniałych dzieł sztuki sakralnej? Odpowiedzi udziela historia, a także legendy, związana z tą miejscowością.
Jodłownik
Historia Jodłownika i tutejszej parafii związana jest z rodem Niewiarowskich z Niewiarowa herbu Półkozic, którzy w 1531 roku zakupili wisie Jodłownik Kostrza, Ryje i Markuszową od Jakuba Lubomirskiego. Pół wieku później, w 1585 roku, ostatni z rodu kawaler maltański Przecław Piotr Niewiarowski ufundował drewniany kościół w Jodłowniku pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Marii Panny.
Nie mając potomków nie ukrywał zamiaru przekazania swoich dób na rzecz kościoła. Był dobroczyńcą krakowskich dominikanów, chociaż za sąsiadów miał zakon cystersów w Szczyrzycu, którzy ze względu na bliskość swojego klasztoru bardzo liczyli na przejęcie Jodłownika.
Żeby uniknąć sporów i zawiści Przecław Niewiarowski spisał w 1595 roku, przed swoją śmiercią testament, w którym jego ostatnią wolą było przekazanie folwarku w Jodłowniku temu zakonowi, który na swój koszt wyprawi pogrzeb pochowa jego szczątki. Cystersi mieli bliżej niż dominikanie z Krakowa, więc spokojnie rozpoczęli przygotowania do pogrzebu. Jednak, gdy nadeszła noc, dominikanie pod osłoną ciemności wykradli zwłoki dobrodzieja, odprawili pogrzeb w Krakowie i pochowali dobroczyńcę na terenie swojego klasztoru. Jednak w spór o dobra Jodłownickie wmieszał się też brat zmarłego Jan Niewiarowski, który zamknął kościół i nie wpuścił do niego nawet wizytacji diecezjalnej, jaka miała miejsce na terenie parafii w Skrzydlnej i Szczyrzycu w latach 1596 – 1598 Ostatecznie krakowscy dominikanie wprowadzili się do Jodłownika i tak przez prawie 200 lat zarządzali folwarkiem swojego donatora.
Oprócz Jodłownika krakowscy dominikanie na początku XVII wieku mieli w tej okolicy pochodzące z darowizn folwarki w Kasinie, Rupniowie i Wolicy. W następnych latach, kierując się chęcią utworzenia pewnej większej całości, zakupili leżące miedzy nimi dobra w Lipiu, Krasnem, Sadku i Stróżach. W ten sposób powstał kompleks 8 folwarków klasztornych mających co najmniej 20 łanów, czyli około160 ha, gruntów ornych, 6 młynów i 2 browary, gdzie pracowało ponad 120 kmieci i zagrodników wraz ze swoimi rodzinami.
Jodłownik leżał pośrodku tego dominikańskiego kompleksu rolnego i tym samym kościół ufundowany przez Niewarowskiego, a teraz będący we władaniu dominikanów musiał być znaczącym obiektem sakralnym i zakonnicy dołożyli starań, żeby jego wyposażenie dorównywało znaczeniu tego miejsca. W XVII wieku sprowadzili do kościoła pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Panny Marii obraz Matki Bożej Różańcowej będący kopią cudownego i słynącego łaskami i cudami obrazu Matki Bożej, jaki czczony był w kościele pod wezwaniem Świętej Trójcy w klasztorze dominikanów w Krakowie. Umieszczony w głównym ołtarzu został nazwany Matką Bożą Jodłownicką. Przy kościele powstało Bractwo Różańcowe, którego księga założona została w 1731 roku.
W II połowie XVIII wieku przez kilkanaście lat majątkiem tym zarządzał Stanisław Śląski, teolog i wykładowca w studium dominikańskim w Krakowie. Był bardzo dobrym gospodarzem, co miało wpływ na rozwój okolicy. Doposażył również kościół o nowy ołtarz główny i dwa ołtarza boczne.
W 1772 roku dobra dominikańskie znalazły się w zaborze austriackim, ale dopiero w 1784 r. rząd austriacki w ramach tak zwanej Reformy Józefińskiej skonfiskował majątek ziemski klasztoru. Stanisław Śląski jeszcze przez 4 lata, do końca życia, udzielał posługi kapłańskiej w Jodłowniku. Pochowany został w klasztorze cystersów w Szczyrzycu.
Wizerunek Matki Bożej Jodłownickiej musiał być otoczony szczególnym kultem, a mieszkańcy doznać wielu łask, bo jak podaję opracowany w 1959 roku przez Władysława Smolenia „Inwentarz kultu maryjnego w diecezji tarnowskiej”, podczas dokonanej w 1954 roku inwentaryzacji w Jodłowniku kościół miał przywilej sanktuarium maryjnego, a wokół obrazu Matki Bożej zawieszonych było 76 wotów. Z tego okresu zachował się srebrna sukienka nakładana na obraz i obecnie wystawiona jest w kruchcie starego kościoła.
Tam też umieszczony został namalowany pod koniec XVI wieku obraz przedstawiający fundatora kościoła Przecława Piotra Niewiarowskiego, ubranego w tradycyjny strój szlachcica polskiego.
Obraz Matki Bożej Jodłownickiej znajdował się w tym XVI-wiecznym kościele aż do 1987 roku, kiedy w uroczystej procesji razem z umieszczonymi w gablotach wotami, przeniesiony został do nowo wybudowanego kościoła. Jego miejsce zajął wizerunek Ofiarowanie Najświętszej Marii Panny; który wcześniej stanowił zasłonę w ołtarzu głównym.
Obraz Matki Bożej Jodłownickiej należy do wizerunków typu Matka Boża Śnieżna. Mimo, że zdaniem historyków sztuki i konserwatorów nie przedstawia on dużej wartości artystycznej, to twórca tej kopii, wykonanej na podstawie obrazu z krakowskiego klasztoru dominikanów, zadbał o wierne przekazanie symboliki i przesłania, jakie niesie w sobie wizerunek Matki Bożej Śnieżnej, której oryginał, jakim jest XII-wieczna bizantyjska ikona znajdująca się w Bazylice Matki Bożej Większej – Santa Maria Maggiore w Rzymie.
 |
| Wizerunki Matki Bożej Śnieżnej. Od Lewek: Rzym bazylika Santa Maria Maggiore, Kraków kościół Świętej Trójcy, Jodłownik kościół Narodzenia NMP |
Matka Boża Śnieżna
Zgodnie z przekazywaną tradycją w upalne lato w nocy z 4 na 5 sierpnia 352 roku na rzymskie wzgórze Eskwilin spadł śnieg. Wydarzenie to poprzedziły objawienia Najświętszej Maryi, która ukazała się patrycjuszowi Janowi, wieszcząc mu, iż zostanie ojcem długo oczekiwanego potomka, w zamian za ufundowanie świątyni na wzgórzu, które zostanie pokrytym białymi płatkami. Powiadomił o tym papieża Liberiusza, który w tym samym czasie miał podobny sen, uprzedzający prośbę Jana o zgodę na wybudowanie kościoła. Niedługo potem, w środku lata śnieg pokrył wzgórze Eskwilin. Wybudowanej w tym miejscu świątyni papież nadał tytuł Matki Bożej Śnieżnej i umieścił w niej ikonę przedstawiającą Matkę Bożą z Dzieciątkiem Jezus, którą według tradycji miał namalować święty Łukasz Ewangelista. Na pamiątkę tego cudownego wydarzenia 5 sierpnia kościół katolicki obchodzi święto Matki Bożej Śnieżnej, ustanowione przez papieża Piusa V dopiero w 1568 roku, podczas którego z kopuły w kaplicy Matki Bożej zrzucane są płatki białych róż, symbolizujące łaski jakimi obdarzani są ludzie za wstawiennictwem Maryi.
.jpg)
Dzisiaj kościoła, który wybudował papież Liberiusz, już nie ma. Sto lat później na jego miejscu papież Sykstus III zbudował nową świątynię, która otrzymała miano bazyliki Matki Bożej Większej – Santa Maria Maggiore, dla upamiętnia ogłoszonego w 431 roku dogmatu o Bożym Macierzyństwie Maryi.
Kiedy pod koniec VI wieku, za pontyfikatu papieża Grzegorza I Wielkiego, Rzym zaatakowała epidemia dżumy, papież, wyniósłszy w Wielkanoc z bazyliki Święty Wizerunek Matki Bożej, dotarł z nim w procesji pod mauzoleum cesarza Hadriana. Usłyszawszy anielski chór wykonujący hymn maryjny:
papież odpowiedział:
Nad mauzoleum pojawił się archanioł Michał, który schował miecz do pochwy i zaraza zaczęła ustępować. Wtedy to papież nazwał wizerunek Madonny „Salus Populi Romani” – Ocalenie Ludu Rzymskiego. Odtąd w czasach klęsk i niebezpieczeństw zaczęto ten obraz obnosić w procesji po ulicach Rzymu.
Matka Boża Różańcowa
Przełomem w kulcie wizerunki Matki Bożej Śnieżnej był rok 1571, kiedy wielka flota turecka wyruszyła na Morze Śródziemne z zamiarem dalszego podboju Europy rozpoczętego w 1354 roku. Papież Pius V, wywodzący się z zakonu dominikanów, któremu bliska była tradycja modlitwy różańcowej propagowanej przez ten zakon, miał nakazać, aby wszystkie Bractwa Różańcowe odbywały procesje błagalne w intencji zwycięstwa.
Podczas prowadzonej przez papieża wielkiej błagalnej i pokutnej procesji różańcowej niesiono obraz Matki Bożej Śnieżnej z bazyliki Santa Maria Maggiore, do Rzymu dotarła wiadomość o odniesionym 7 października 1571 roku zwycięstwie Ligi Świętej nad flotą Imperium Osmańskiego w bitwie morskiej pod Lepanto (obecnie Nafpaktos). Papież przypisał tą odniesioną wiktorię orędownictwu Matki Bożej i skuteczności różańca. Kilka miesięcy później postanowił, by w rocznicę tego wydarzenia obchodzono wspomnienie Matki Bożej Zwycięskiej. Jego następca, Grzegorz XIII, w 1573 roku zmienił nazwę tego święta na Matki Bożej Różańcowej i polecił obchodzić je corocznie w pierwszą niedzielę października. Taki tytuł nadano też wizerunkowi Matki Bożej z bazyliki Santa Maria Maggiore.
.jpg)
Dzisiaj na całym świecie kult Matki Bożej Śnieżnej, zwanej od końca XVI wieku Matką Bożą Różańcową, rozpowszechniony jest w tysiącach obrazów wzorowanych na jej rzymskim wizerunku.
W Polsce znajduje się ponad 300 obrazów czczonych jako cudowne lub łaskami słynące, wykonanych w XVII wieku, a kilka z nich, uważanych za najcenniejsze, pochodzi najprawdopodobniej z końca XVI wieku z pracowni rzymskich jezuitów, którzy w tym czasie mieli wyłączność na wykonywanie kopii tego obrazu. Decydującym czynnikiem rozwoju kultu był wstrząs wywołany zagrożeniem, a następnie zwycięstwem chocimskim przypisywanym wstawiennictwu Matki Bożej. Udział w rozwoju kultu Matki Bożej Śnieżnej mieli przede wszystkim jezuici i dominikanie, ale obrazy tego typu, których obecnie jest w Polsce ponad 700, spotyka się w kościołach pod opieką innych zakonów – franciszkanów, kanoników regularnych i karmelitów, także w wielu kościołach parafialnych. Jest czczona jako patronka kobiet oczekujących poczęcia, ludzi dotkniętych chorobami oczu, sportowców i turystów.
Ikona Matki Bożej Śnieżnej
Pierwotny obraz Matki Bożej Śnieżnej, który według tradycji miał się znajdować już w IV wieku w kościele na Eskwilinie, nie zachował się. Zastąpiła go pochodząca z XI-XII wieku. bizantyjska ikona, wystawiona obecnie w kaplicy dobudowanej na początku XVII wieku do bazyliki Santa Maria Maggiore. Legenda mówi, że krzyżowcy mieli przywieść do Rzymu z Konstantynopola obraz Matki Bożej. Powiadomił o tym papieża Grzegorza II listownie patriarcha German, ale statek z tym cennym ładunkiem zatonął.. Po kilku dniach od tego zdarzenia, zgodnie z otrzymanym we śnie poleceniem, papież udał się nad brzeg Tybru. Kiedy zaczął modlitwę klęcząc nad brzegu rzeki, zanurzając ręce w wodzie, z fal rzeki wyłoniła się ikona i osiadła na papieskich rękach.
Ikona przedstawia umieszczoną frontalnie Matkę Bożą, ubraną w maforion z krzyżem nad czołem i prawie dzisiaj już niewidoczną gwiazdą na prawym ramieniu. Prawą ręką obejmuje dzieciątko Jezus oparte na jej lewym przedramieniu. Widoczna prawa dłoń ozdobiona jest pierścieniem założonym na palec środkowy. Palec wskazujący i środkowy są lekko rozchylone W lewej dłoni trzyma chusteczkę. Jezus, ubrany w purpurowy chiton ze złotymi asystkami i sandałkami na nogach, trzyma w lewej ręce księgę Ewangelii, prawą ręką błogosławi mając wyciągnięte palce wskazujący i środkowy oraz złączone i zwinięte pozostałe. Nimby nad głowami Maryi i Chrystusa wykonane z ciemnego złota, a na otaczającym głowę Jezusa namalowany symbol krzyża. .Po obu stronach głowy Matki Bożej widnieją litery greckie MΡ i ΘỸ, które są skrótem od słów „ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ (Meter Theou) – Matka Boga.
Popularnie uważa się, że wizerunek Matki Bożej Śnieżnej jest bizantyńskim typem ikony Panagia Hodegetria. Nie jest jednak zgodne z teologiczną interpretacją tego typu przedstawienia Matki Bożej z Jezusem. Najbardziej rozpoznawalnym i charakterystycznym elementem wizerunku w tym typie ikony jest gest dłoni Maryi wskazujący na Dzieciątko, stąd zresztą greckie określenie Hodegetria, czyli „Wskazująca Drogę”. Powszechnie rozumie się to z jednej strony jako wskazanie na Chrystusa jako cel, czyli drogi ku Niemu, z drugiej zaś, że to sam Chrystus jest, jak to o sobie mówi w Ewangelii, Drogą, Prawdą i Życiem. Tymczasem w przedstawieniu Madonny Śnieżnej nie ma gestu ręki wskazującego na Dzieciątko, lecz obie ręce są skrzyżowane podtrzymując Dzieciątko. Taki układ rąk Matki Bożej nie posiada analogii wczesnochrześcijańskich, ani też bizantyńskich. Teologiczna wymowa odnosi się do dwóch dogmatów sformułowanych na soborach w Efezie w 431 roku, oraz Chalcedonie w 451 roku: Maria jest Matką Boga oraz Jej Syn „błogosławiony owoc Jej łona” jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem, stawia Jezusa w tej ikonie, mimo niecentralnego usytuowania jego postaci, na pierwszym planie, który z okresu niemowlęctwa (ikona Eleusis) i wczesnego dzieciństwa (ikona Hodegetria) jest gotów do przekazania nam swojego przesłania, co podkreśla trzymana w ręku księga Ewangelii. Najprawdopodobniej ta ikona Matki Bożej Śnieżnej stała się wzorem dla późnoromańskich i gotyckich przedstawień Matki Bożej w Majestacie (Maesta) nazywanej też Matką Bożą Tronującą, przedstawiającą Matkę Bożą siedzącą na tronie z Jezusem trzymającym zwój papieru.
Charakterystycznym elementem przedstawienia Matki Bożej Śnieżnej są palce prawej dłoni Maryi i Jezusa. Wyprostowane dwa palce oznaczają unię hipostatyczną dwóch natur Jezusa Chrystusa – Boskiej i ludzkiej i podwójne narodzenie Chrystusa (raz z Ojca bez matki i drugi raz z Matki bez ojca). Złączone trzy pozostałe palce symbolizują jedność Trójcy Świętej. Pierścień na palcu Maryi oraz trzymana w lewej dłoni chustka – mappula, a w terminologii bizantyjskiej encheirion, będące w starożytności artefaktami najwyższych dostojników rzymskich, podkreślają wysokie znaczenie Maryi jako Matki Jezusa. Pewną ciekawostką jest późniejsza, ludowa już interpretacja, nazywająca chustkę trzymaną przez Matkę „sysakiem”, będącym kawałkiem tkaniny, którym owinięta jest kostka cukru i podawana dzieciom do ssania. Złota gwiazda na ramieniu, już prawie niewidoczna na rzymskim wizerunku, jest znakiem dziewictwa Maryi przed, w trakcie i po narodzeniu Chrystusa, a przypomina też, że jest Ona Gwiazdą Zaranną – Jutrzenką i Gwiazdą Morza, Królową Nieba. Krzyż umieszczony na maforionie nad czołem Marii oznacza, że jest Matką Zbawiciela, która towarzyszyła Mu aż do męczeńskiej śmierci na krzyżu.
Matka Boża Różańcowa – Madonna Zwycięska
Do najbardziej znanych w Polsce kopii rzymskiego wizerunku należy obraz Matki Bożej Różańcowej znajdujący się w bocznej kaplicy kościoła pod wezwaniem Świętej Trójcy u krakowskich dominikanów, będący wierną kopię starożytnego rzymskiego pierwowzoru.
.jpg)
Po umieszczeniu obrazu w kaplicy kościoła Świętej Trójcy w Krakowie obie postacie przykryte zostały metalową sukienką. Maforion Matki Bożej jest złoty, zdobiony liliami andegaweńskimi, suknia srebrna, zaś złoty chiton Chrystusa zdobiony jest wzorem w kształcie rybiej łuski. Na głowach umieszczone są korony zamknięte, zdobione szlachetnymi kamieniami i zakończone kołpaczkami z krzyżami. Tło stanowi srebrna blacha, zdobiona renesansową kratą.
.jpg)
Krakowski obraz jest jedną z pierwszych kopii średniowiecznej bizantyjskiej ikony Matki Bożej Śnieżnej, wykonanych za zgodą papieża Piusa V około 1566 roku na prośbę generała zakonu jezuitów Franciszka Borgiasza. Obraz ufundowała matka Stanisława Kostki i ofiarowała synowi odbywającemu nowicjat w zakonie jezuitów. Początkowo obraz znajdował się w celi Stanisława Kostki, w kolegium jezuickim na Kwirynale w Rzymie, gdzie ciężko chory zmarł w 1568 roku. Pochowany został w kościele świętego Andrzeja na Kwirynale a Franciszek Borgiasz SJ zezwolił na oddawanie czci przyszłemu świętemu. Przy grobie umieszczono obraz Matki Bożej z jego celi, który poświecił i obdarzył licznymi odpustami Papież Klemens VIII. W 1597 roku jezuici, za protekcją papieża, przekazali obraz biskupowi łuckiemu Bernardowi Maciejowskiemu, szkolnemu koledze świętego Stanisława Kostki, który przekazał go rok później klasztorowi dominikanów w Krakowie, gdzie wystawiony został w przyklasztornym kościele pod wezwaniem Świętej Trójcy.
Obraz szybko zasłynął cudownymi zdarzeniami i otoczyła go cześć wiernych. W 1600 r. w czasie szalejącej w Krakowie zarazy noszono go w procesji po mieście, ocalenie miasta przypisywano wstawiennictwu Matki Bożej w tym obrazie. W 1601 roku w procesji, w której brali udział wszyscy mieszkańcy Krakowa, na Rynku obraz nazwany „Różańcowym” został przekazany bractwu różańcowemu działającemu przy dominikańskim kościele pod wezwaniem Świętej Trójcy. Odtąd corocznie urządzano cztery procesje: w Boże Ciało i w Oktawę, na Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny i na Matkę Bożą Różańcową, zwłaszcza w przełomowych momentach dla bytu kraju i narodu.
W drugiej połowie XVII wieku wybudowano Kaplicę Różańcową, w miejscu wcześniejszej XV-wiecznej kaplicy Zwiastowania i umieszczono w niej obraz Matki Bożej Różańcowej.
.jpg)
Podczas I wojny światowej
rozpoczęto starania o koronację cudownego wizerunku; odbyła się ona 2
października 1921 r. pod przewodnictwem biskupa krakowskiego Adama Sapiehy.
