08. Tutaj nie kupuj na drogę wody w butelce

Nie jest to antyreklama butelkowanych wód mineralnych lub stołowych, ale na odcinku Beskidzkiej Drogi Świętego Jakuba z Piwnicznej do Starego Sącza woda kupiona w plastikowej butelce jest niepotrzebna. Wystarczy tylko kubek i bidon, a to powinien mieć każdy wędrowiec, bo w kilku miejscach na tej trasie można napić się i nabrać do bidonu prawdziwej wody mineralnej wypływającej prosto ze źródeł, jakich jest wiele w Beskidzie Sądeckim, w dolinie Popradu. Jest to nie lada gratka gdyż nie często można ugasić pragnienie smaczną, naturalnie gazowaną wodą wypływającą wprost z ziemi czy litej skały. Część z nich posiada ujęcia w postaci kraników lub ocembrowanych studni, które ułatwiają czerpanie. Zdroje, z których bije zdrowa, „kwaśna woda” czyli szczawa, o nieprzeciętnych i zróżnicowanych smakach, ściągają od dawna do swych źródeł rzesze turystów, kuracjuszy, oraz okolicznych mieszkańców. 

Zaraz na początku wędrówki tym odcinkiem Beskidzkiej Drogi Świętego Jakuba, w Parku Zdrojowym w Piwnicznej, znajdują się dwa ujęcia wody mineralnej: jedno o nazwie Piwniczanka – 1 w budynku dawnej pijalni, a obecnie w Kawiarni Artystycznej i drugie Piwniczanka P -7, poniżej w niewielkiej murowanej altanie. Po przejściu kilku kilometrów, w wiosce o nazwie Głębokie, położone około 300 metrów od szlaku Jakubowego, znajduje się najsłynniejsze i najstarsze znane w dolinie Popradu źródło Kinga. Jest jeszcze żelazisto-siarczkowe źródło Anna w Barcicach, położone w większej odległości, około 800 metrów, od wyznaczonej trasy wędrówki. Wypływa ono ze szczeliny skalnej i nie jest też tak zagospodarowane jak te wcześniej wymienione.

Beskid Sądecki, źródła wody mineralnej w dolinie Popradu. Piwniczna: 1- Piwniczanka 1, 2 - Piwniczanka P - 7, Głębokie: 3 - źródło Kingi, Barcice: 4 źródło Anna 

Wody mineralne w dolinie Popradu

Beskid Sądecki, rozdzielony rzeką Poprad na wschodnie pasmo Jaworzyny Krynickiej i zachodnie Pasmo Radziejowej, pod względem geologicznym należy do płaszczowiny  magurskiej. Osady płaszczowiny zbudowane są głównie z utworów formacji fliszowej utworzonej w Oceanie Tetydy od okresu kredy po paleogen. Zostały one wynurzone i sfałdowane na przełomie paleogeonu i neogeonu. Wykształciły się wówczas dwie strefy tektoniczno facjalne: krynicka i sądecka (leżąca bardziej na północ), budowa tektoniczna tej części ma charakter fałdowo  blokowy a ich wspólną cechą jest obecność systemu uskoków poprzecznych, które spowodowały rozbicie tych struktur na szereg bloków poprzesuwanych względem siebie. Ta budowa geologiczna przyczyniła się do największego nagromadzenia w Polsce naturalnych wypływów wód mineralnych zlokalizowanych w dolinie Popradu Zasięg występowania tych wód jest bardzo duży i obejmuje okolice: Barcic, Rytra, Piwnicznej, Łomnicy, Żegiestowa, Muszyny oraz Krynicy. Charakteryzuje się on licznymi źródłami „wód kwaśnych", czyli szczaw,, zawierających wolny dwutlenek węgla, według przyjętych na ogół poglądów — pochodzenia wulkanicznego. Ich występowanie uwarunkowane jest przesunięciem systemu szczelin sięgających znacznych głębokości. Wydostający się nimi z głębi ziemi dwutlenek węgla nasyca płytkie wody infiltracyjne i tworzy szczawy płytkiego krążenia, których mineralizacja sięga do 4 g/ dml. Wielkość mineralizacji zależna jest od długości drogi i czasu migracji wód pomiędzy miejscami ich tworzenia i wypływu. Wydajność takich źródeł waha się pomiędzy 0,5 do 35,0 dml/ min. Szczawy głębokiego  krążenia   znane są tylko z głębokich odwiertów i w porównaniu do szczaw płytkiego krążenia różnią się ilością składników sodowych i chlorkowych. Ponad to w wodach tych pojawia się brom i jod, a ich mineralizacja sięga do 30 g/dml. 

Wody mineralne Beskidu Sądeckiego wykorzystywane są w lecznictwie uzdrowiskowym, a także w przemyśle rozlewniczym. Uzupełnieniem wykorzystania tych wód są ogólnodostępne naturalne wypływy. Dzięki tak licznie występującym źródłom wody mineralnej znajduje się tu największy zespół uzdrowiskowy z tak znanymi kurortami jak: Krynica, Szczawnica, Piwniczna, Muszyna, Żegiestów, Wierchomla, Łomnica, czy Tylicz, noszący nazwę Popradzkie Zagłębie Balneologiczne. We wszystkich tych miejscach tryskają lecznicze źródła wody mineralnej, które stanowią około 60% polskich zasobów. 

Jednym z pierwszych badaczy, który zwrócił uwagę na występowanie naturalnych „kwaśnych wód” w tej części Karpat, był Stanisław Staszic, który opisał ich występowanie w okolicach Piwnicznej. Pierwsze źródło wody mineralnej w tych stronach odkryte zostało w wąskiej dolince potoku Głęboczanka w 1814 r. przez pasterza Michała Cięciwę. W ciągu paru następnych lat znalazł on trzy dalsze zdroje. W połowie XIX wieku wioska Głębokie, zwana wtedy Miechury, było już uczęszczane przez amatorów wodolecznictwa, wykorzystujących tę wodę do picia i do kąpieli. Kąpiele odbywały się w wynajmowanych u ludności miejscowej domach, a wodę ze źródeł transportowano w beczkach. Później przy źródłach wybudowano drewniany „budynek zdrojowy”. W czasie I wojny światowej budynek zdrojowy i wszystkie urządzenia uległy zniszczeniu wskutek pożaru, a potem przez jedną z częstych w tych okolicach powodzi. W pierwszych latach XX wieku rolę głównego zdroju przejęła wioska Łomnica, położona na południe od Piwnicznej, w której znano już wtedy kilkanaście źródeł szczaw, położonych w pięknej pod względem krajobrazowym dolinie potoku Łomniczanka, która była popularnym terenem spacerowym dla coraz liczniej przybywających do Piwnicznej letników. Woda z Łomnicy ze względu na wyjątkowo dobry smak zyskała wtedy dużą popularność, a sama miejscowość nazwę „Nowa Krynica". Przed samym wybuchem II wojny światowej planowano budowę sanatorium, ale wydarzenia wojenne spowodowały, że uzdrowisko przestało funkcjonować. 

W latach 30-tych XX wieku, rozpoczęto wiercenia w poszukiwaniu wody mineralnej w samej Piwnicznej, popularnej już miejscowości letniskowej. Pierwszy udany odwiert wykonano w 1932 roku i jest to do dzisiaj czynny zdrój „Piwniczanka 1”. Wybudowano też łazienki z 20 wannami umożliwiające wydawanie ok. 200 kąpieli dziennie i miasto otrzymało status uzdrowiska o nazwie Piwniczna-Zdrój, specjalizującym się w profilaktyce leczniczej chorób układu oddechowego oraz układu trawienia. 

Piwniczna-Zdrój, przystanek przy linii kolejowej z Tarnowa do Leluchowa i Krynicy wybudowanej w 1876 roku.

Rozpoczęto również budowę łazienek borowinowych po znalezieniu złóż borowiny w Kosarzyskach k. Piwnicznej. Od 1968 roku rozpoczęło się butelkowanie wody Piwniczanka Obecnie Piwniczna jest nadal popularną miejscowością uzdrowiskową, wczasową i turystyczną.

Beskid Sądecki, dolina Popradu. Widok na Piwniczną-Zdrój. na horyzoncie Pasmo Jaworzyny Krynickiej

Wody mineralne na Beskidzkiej Drodze świętego Jakuba

W trzech miejscach na trasie z Piwnicznej do Starego Sącza można skosztować i zabrać ze sobą „kwaśne wody”, czyli wody mineralne nazwane naukowo szczawy lub szczawy żelaziste.

Piwniczna-Zdrój, źródło „Piwniczanka 1”

Najstarsze źródło odkryte przez dr Juliusza Korwina Gąsiorowskiego, lekarza lwowskiego, który przebywając w roku 1885 na wakacjach w Piwnicznej dokonał badania tutejszych wód mineralnych, stwierdzając ich wysoką wartość profilaktyczną i leczniczą, oraz określając je jako szczawy i szczawy żelaziste. Pierwszy odwiert głębinowy, umożliwiający kontrolowane wykorzystanie wody wykonano w 1932 roku na terenie dzisiejszej dzielnicy Zawodzie, która jest też dzielnicą uzdrowiskową. Wodę z odwiertu „Piwniczanka 1", pobierać można od 1968 roku z ujęcia znajdującego się w budynku dawnej pijalni, przebudowanej obecnie na „Kawiarnię Artystyczą”. 

Piwniczna-Zdrój, kawiarnia Artystyczna, wewnątrz ujęcie wody "Piwniczanka 1"

Woda ze źródła „Piwniczna 1” jest średniozmineralizowana, wodoro-węglanowo-wapniowo-magnezowa, wydobywana ze studni głębinowych z obszarów tak zwanego głębokiego krążenia. Ma wysoką zawartość wodorowęglanów wynoszącą 1260 mg/l i uważana jest za wodę mineralną leczniczą i jest stosowana w kuracjach uzdrowiskowych. Należy tutaj zwrócić uwagę, że działanie fizjologiczne wód z wodorowęglanami rozpoczyna się już wtedy, gdy ich zawartość jest większa niż 600 mg/l. Woda z tego źródła przez lekarzy uzdrowiskowych zalecana jest także jako uzupełnienie codziennej diety. Wpływa na zmniejszenie skutków stresu, obniża napięcie nerwowe i gasi pragnienie.

Zawartość głównych jonów: Na+ - 499.0 mg/l, Ca2+ - 318.0 mg/l, Mg2+ - 282.0 mg/l, K+ - 36.0 mg/l, Fe2+ - 11.0 mg/l, Li+ - 6.0 mg/l, Ba2+ - 4.0 mg/l, NH4+ - 4.0 mg/l. Cl- - 16.0 mg/l, gazy rozpuszczone: HCO3 - 3996.0 mg/l, SO-4 - 3.0 mg/l.

Piwniczna-Zdrój, źródło Piwniczanka P – 7

Jest to naturalny wypływ średniozmineralizowanej i czystej bakteriologicznie wody wodoro-węglanowo-wapniowo-magnezowej, pochodzącej z tak zwanego płytkiego krążenia, zlokalizowany w Parku Zdrojowym, w dzielnicy Zawodzie. W środku murowanej altany, nakrytej kopułą, znajduje się obudowane źródło wody mineralnej, a wokoło ustawione są ławeczki. Woda jest mniej zmineralizowana niż „Piwniczanka – 1” i zaliczana jest do wód mineralnych, dobrze gasi pragnienie i stanowi dobre uzupełnienie codziennej diety.

Piwniczna, Park Zdrojowy. Ujecie wody "Piwniczanka P-7"

Z Piwnicznej-Zdrój Beskidzka Droga Świętego Jakuba prowadzi wzdłuż Popradu, prawą jego stroną, do wioski Głębokie. Obok kościoła pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej szlak skręca w lewo, natomiast droga prosto prowadzi do Parku Świętej Kingi, w którym znajduje się źródło Kinga.

Beskid Sądecki, dolina Popradu. trasa Beskidzkiej Drogi Świętego Jakuba z Piwnicznej do Głębokiego. 

Głębokie, źródło Kinga 

Położone na wysokości 421 m n.p.m. w dolinie potoku Głęboczanka, u stóp góry Makowica, źródło średniozmineralizowanej wodoro-węglanowo-wapniowo-magnezowej 

wody źródlanej, z tak zwanego płytkiego krążenia, zalecanej do picia i kąpieli przy wielu schorzeniach: nerwicach, chorobach wrzodowych, chorobach dróg oddechowych. Zaliczana jest do wód mineralnych, dobrze gasi pragnienie i stanowi dobre uzupełnienie codziennej diety. Masowo pobierana jest przez ludność miejscową, a także przyjeżdzającą z dalszych okolic. Woda ma stałą temperaturę 9,4 ⁰C i kwasowość zasadową pH 6,2. Jest to najstarsze znane źródło wody mineralnej w dolinie Popradu. Odkryte zostało w 1814 r. przez pasterza Michała Cięciwę. By je udostępnić rozbił otaczające wyciek skały i wykonał prymitywna obudowę. W pobliżu odkrył jeszcze dwa źródła, jak wtedy mówiono „kwaśniej wody”. W drugiej połowie XIX wieku wykonano analizę chemiczną i bakteriologiczną czterech źródeł i wyznaczono okręg ochrony górniczej o promieniu 1000 metrów. Teren ten wykupił od gminy F. Jendel i zbudował niewielki budynek zdrojowy, w którym znajdowały się ujęcia wody do picia i do kąpieli. Amatorów do kąpieli nie było jednak zbyt wielu, bo na Popradzie nie było mostów i Głębokie nie miało połączenia z drogą prowadzącą ze Starego Sącza do Piwnicznej biegnącą po drugiej stronie rzeki Poprad. W czasie I wojny światowej budynek spłonął, odbudowany ponownie uległ zniszczeniu w 1934 roku w czasie wielkiej powodzi. W 1971 r. wykonano rekonstrukcję źródeł. Obok siebie znajdują się trzy ujęcia źródeł Kinga I, II i III wyprowadzające szczawę o prawie identycznym składzie fizykochemicznym i udostępnione w obudowanym punkcie czerpalnym.

Głębokie, źródło Kinga

Zawartość głównych jonów: Na+ 489 mg; Ca2+ 218 mg/l; Mg2+ 94 mg/l; Cl- 1,3 mg/l; SO4 2- 0,5 mg/l, gazy rozpuszczone: HCO3 - 2395 mg/l. CO2 - 2,5 g/dm3/l.

Na początku XXI wieku opiekę nad źródłami przejęło Stowarzyszenie Młodów – Głębokie założone przez mieszkająca w Młodowie działaczkę społeczną i kulturalną Marię Wandę Krasowską. Z jej inicjatywy teren wokół źródeł został zagospodarowany, Popradzki Park Krajobrazowy opracował i wyznakował Edukacyjną Ścieżkę Przyrodniczą i całość nazwano Parkiem Świętej Kingi. 

Przed wejściem na widokową polanę wykonana została kamienna platforma z rzeźbą Świętej Kingi. 

Głębokie, figura świętej Kingi

Wzdłuż ścieżki na polanę i na samej polanie postawione zostały kamienne głazy z piaskowca, z którego zbudowane są tutejszego góry. 

Głębokie Park Świętej Kingi

Na tabliczkach przymocowanych na każdym z tych kamieni można przeczytać krótką informację o legendach i cudach jakie miały miejsce za sprawą żyjącej w opinii świętości księżnej Kingi, późniejszej błogosławionej i potem świętej, która po śmierci swego męża, księcia Bolesława V Wstydliwego, zamieszkała w założonym przez siebie klasztorze klarysek w Starym Sączu.

Bodźcem do utworzenia Parku Świętej Kingi była uroczystość kanonizacji księżnej Kingi, która miała miejsce w Starym Sączu w 1999 roku, dokonana przez papieża Jana Pawła II podczas jego pielgrzymki do Polski. Postać i pamięć świętego papieża Polaka utrwala posadzona w tym parku, w jego ukochanych górach, sosna zwyczajna. I przywołuje w pamięci jego wezwanie: "pamiętajcie, pilnujcie mi tych szlaków".

07. Pani Ziemi Sądeckiej

Wędrując Beskidzką Drogą Świętego Jakuba przez dolinę Popradu, Kotlinę Sądecką i Beskid Wyspowy wielokrotnie spotyka się miejsca związane z historią i legendami o świętej Kindze, nazywanej Panią Ziemi Sądeckiej. To przede wszystkim założony w XIII wieku przez księżną Kingę, żonę Bolesława Wstydliwego, Stary Sącz z klasztorem klarysek, w którym spędziła ostatnie lata swojego życia,

Stary Sącz, dziedziniec świętej Kingi przy kasztorze klarysek

to aże ołtarz papieski upamiętniającym miejsce kanonizacji świętej Kingi w 1999 roku. 

Stary Sącz, ołtarz papieski

Są też miejsca związane z legendami opowiadającymi o jej pobycie na Ziemi Sądeckiej. Jest źródło wody mineralnej i Park Świętej Kingi w miejscu o nazwie Głębokie, we wsi Młodów, w dolinie Popradu, 

Głębokie, źródło swiętej Kingi

źródło przy murach klasztoru w Starym Sączu, z którego woda wypłynęła dzięki księżnej Kindze

Stary Sącz, źródło i kapliczka świętej Kingi

oraz góra Łyżka w Beskidzie Wyspowym, na której, jak mówi legenda, księżna Kinga schroniła się podczas jednego z najazdów Mongołów na południe Polski. 

Beskid Wyspowy góra Łyżka 803 m n.p.m. widok z Beskidzkiej Drogi Świętego Jakuba

Upamiętniona jest też współcześnie. W trakcie trwającego ponad tydzień w lipcu odpustu na cześć świętej Kingi, organizowany jest dwudniowy jarmark świętej Kingi, upamiętniający jej gospodarczą działalność na terenie Ziemi Sądeckiej. 

Stary Sącz, odpust świętej Kingi, procesja do ołtarza polowego na dziedzińcu klasztoru klarysek

Trasa Beskidzkiej Drogi Świętego Jakuba ze Starego Sącza do Podegrodzia prowadzi przez nazwany imieniem świętej most nad Dunajcem. 

Most świętej Kingi nad Dunajcem

Od ponad dwudziestu lat każdego roku, pod koniec września, organizowany jest turystyczny rajd górski „Szlakiem świętej Kingi”, prowadzący ze Starego Sącza przez Beskid Sądecki i Pieniny.

Górska Pielgrzymka Śladami Świętej Kingi. Droga ze Szczawnicy na Przechybę.

Największym wydarzeniem, związanym z działalnością księżnej Kingi i klasztorem klarysek jest coroczny Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej, zainicjowany przez Stanisława Gałońskiego, dyrektora Capela Cracoviensis,  po odnalezieniu najstarszego w Polsce XIII-wiecznego zapisu polifonii "Omnia beneficia" (Wszystkie dobrodziejstwa), odnaleziony pod koniec lat 60 XX wieku w bibliotece klasztornej.

Starosądecki Festiwal Muzyki Dawnej. Koncert w kosciele św. Trójcy i św. Kingi w Starym Sączu

Czy święta Kinga, córka węgierskiego króla Beli IV, zasłużyła na tytuł Pani Ziemi Sądeckiej, oraz nadany jej w 1779 roku tytuł patronki Polski? By mieć o tym pewność, warto zapoznać się z życiem i działalnością tej niezwykłej świętej kobiety.

Księżna Kinga

Księżna Kunegunda znana w Polsce pod imieniem Kinga, urodzona w 1234 roku, była córką króla węgierskiego Beli IV z dynastii Arpadów i Marii, córki Teodora I Laskarysa, cesarza bizantyńskiego. Miała sześcioro rodzeństwa, w tym dominikankę świętą Małgorzatę i błogosławioną Jolentę – Helenę, żonę księcia wielkopolskiego Bolesława Pobożnego. W 1239 roku, pięcioletnia Kinga została wysłana na dwór Małopolski jako przyszła żona dwunastoletniego wówczas Bolesława V Wstydliwego, gdzie nastąpiły „sponsalia de futuro” – zaręczyny na przyszłość, zawarte za radą biskupa krakowskiego Wisława i możnych małopolskich. Wychowywała się zapewne w sandomierskim dworze księcia Bolesława i jego matki księżnej Grzymisławy, gdzie zdobyła duży zasób wiedzy i głęboką religijność. Oprócz języka polskiego i węgierskiego znała także łacinę,

Zaślubiny miały miejsce około 1247 roku, kiedy Kinga miała dwanaście lat i otrzymała od swego męża Ziemię Sandomierską. Wtedy też zapewne została ustalona samodzielność majątkowa Kingi w oparciu o jej posag, którego znaczną część stanowiło złoto, srebro i szlachetne kamienie. Książę Bolesław po zniszczenia kraju przez drugi najazd Mongołów w 1257 roku zmuszony był zaciągnąć u swojej małżonki pożyczkę, z tzw. oprawy posagowo-wiannej (która była formą zabezpieczenia majątkowego małżonki i rodzajem odwzajemnienia się za otrzymany od rodziny żony posag) dla księżniczki węgierskiej Kingi i w zamian przekazał jej Ziemię Sądecką, obejmującą tereny między Bieczem, Limanową i Podolincem, z zastrzeżeniem by nie odpadła od Małopolski na rzecz Węgier.

Księżna Kinga wraz z mężem księciem krakowskim Bolesławem V podejmowała działania zmierzające do utrzymania sojuszu z Węgrami, co było związane z rywalizacją między jej ojcem Belą IV, a królem Czech Przemysłem Ottokarem II, o spadek obejmujący tereny dzisiejszej Austrii i Styrii po wygasłym rodzie Babenbergów.

Tutaj wypada naświetlić sytuację polityczną w tej części Europy, gdzie ścierały się wpływy Rzeszy Niemieckiej, Czech, królestwa Węgier i rozbitej dzielnicowo Polski.

Europa Środkowa w XIII wieku

15 czerwca 1246 roku zginął w walce z Węgrami Fryderyk II Bitny ostatni Babenberg, panujący na terenach dzisiejszej Austrii. Pierwszy z roszczeniami wystąpił margrabia morawski Władysław, syn Wacława I Czeskiego i mąż bratanicy Fryderyka, Gertrudy. Po jego śmierci w 1247 roku cesarz Fryderyk II Barbarossa wystąpił z pretensjami w imieniu Małgorzaty, siostry Fryderyka Bitnego.

Cała sprawa nabrała międzynarodowego rozgłosu, przenosząc się nawet na płaszczyznę konfliktu między papieżem, a cesarzem. Wielmożowie czescy podjęli przeciwdziałania i wysunęli jako kandydata do pozbawionych władzy księstw syna Wacława I – Przemysła Ottokara I, który po zmarłym Władysławie otrzymał tytuł margrabiego Moraw. Papież wyznaczył następcę Babenbergów w osobie Hermana V z Badeni, drugiego męża Gertrudy, wspominanej już bratanicy Fryderyka Bitnego. Do całej walki wmieszał się też Bela IV. W roku 1250 nikomu nie udało się opanować ziem Babenbergów, ponieważ prawie jednocześnie zmarli Herman V i cesarz Fryderyk II. W 1252 roku doszło do rozwiązania konfliktu: 23-letni Ottokar ożenił się z 44-letnią Małgorzatą siostrą Fryderyka Bitnego, ta zaś przelała całe swoje prawa na męża. Z kolei Bela IV doprowadził do ślubu Gertrudy z Romanem halickiego, który był bliskim powiernikiem Beli IV. Doprowadziło to w 1253 roku do wybuchu kolejnej wojny. Po stronie węgierskiej stanęli książęta ruscy związani z Węgrami oraz Bolesław V Wstydliwy. Koalicja uderzyła na Austrię a następnie na Morawy. 3 kwietnia 1254 roku zawarto pokój, na mocy którego Bela otrzymał dużą część Styrii. Resztę Styrii i całą Austrię otrzymał Ottokar. Kinga brała udział w zjazdach monarchów węgierskich, zapewne również z jej inicjatywy w 1253 roku książę Bolesław pośpieszył z pomocą teściowi, który wówczas wojował z Czechami. Ustępstwem Bolesława na rzecz Węgier było porzucenie zainicjowanej przez Leszka Białego polskiej polityki ekspansji na tereny Rusi Halickiej. Małżeństwo siostry Kingi, Konstancji, z Lwem Daniłowiczem w 1246 roku oddawało Księstwo Halickie całkowicie po wpływy polityki węgierskiej.

Kinga była także jednym z inicjatorów małżeństwa swojej siostry Jolenty – Heleny z Bolesławem Pobożnym, księciem kalisko – gnieźnieńskim. Ich ślub odbył się w 1256 roku w Krakowie, a efektem tego mariażu było włącznie się księcia wielkopolskiego do kręgu sojuszników polityki węgierskiej. Było to bardzo istotne dla Polski posuniecie, ponieważ od początku XIII wieku za sprawą księżnej Jadwigi, późniejszej świętej Jadwigi Śląskiej, żony ksiecia wrocławskiego Henryka Brodatego, rozpoczęła się intensywna kolonizacja niemiecka terenów Śląska i ukierunkowanie polityki tamtejszych książąt piastowskich na sojusze z Rzeszą Niemiecką i Czechami. Podczas II najazdu mongolskiego w latach 1259-1260 na Polskę i Węgry Czesi poparci przez Otto brandenburskiego i Ulryka z Karyntii najechali i zajęli całą węgierską Styrię. W tym czasie wśród księstw polskich nastąpił rozłam. Po stronie czeskiej opowiedzieli się Henryk Wrocławski i Władysław Opolski. Po stronię węgierskiej stanął Bolesław Wstydliwy i Leszek Czarny. Ten zapoczątkowany w XIII wieku podział między książętami piastowskimi kontynuowany przez władców śląskich, doprowadził najpierw do politycznego uzależnienia, a w końcu do odłączenia od Polski Śląska na rzecz najpierw Czech, portem Austrii a w XIX wieku Prus. W 1262 r. księżna Kinga uczestniczyła w zjeździe książąt krakowskich i wielkopolskich w Dankowie, gdzie tworzyła się koalicja Wielkopolski, Kujaw i Małopolski, dając podstawę do przyszłego zjednoczenia księstw Polskich i odtworzenia Królestwa Polskiego. Jednak w 1273 roku w polityce księstwa krakowskiego dokonał się zasadniczy zwrot. Doszło wówczas w Opawie do spotkania Bolesława Wstydliwego i Przemyśla Ottokara II. Książę krakowski przeszedł do obozu czeskiego, w którym obok Bolesława znaleźli się również dawni zwolennicy króla węgierskiego. Kinga, przeciwna sojuszowi z Czechami, wówczas gościła i chroniła u siebie na dworze swojego bratanka i zarazem kontrkandydata do tronu węgierskiego, Andrzeja.

Wola Kingi zachowania czystości w małżeństwie i tym samym bezdzietność w związku z Bolesławem spowodowała, że na następcę Bolesława V typowany był książę kujawski Leszek Czarny, który za namową Kingi poślubił w 1265 roku Gryfinę, córkę Rościsława, bana Chorwacji i Anny, córki króla Węgier Beli IV, włączając się w ten sposób w orbitę polityki węgierskiej. W tym czasie obszar całej doliny Popradu, leżący obecnie w większości na terenie Słowacji i noszące nazwę Północnego Spisza, były częścią Ziemi Sądeckiej, zdobytą w XII wieku, a które usilnie Węgrzy chcieli odzyskać. Dla umocnienia panowania Polskiego na tym terenie księżna Kinga, jako Pani ziemi Sądeckiej, wykorzystując stan anarchii na Węgrzech założyła miasto Starą Lubownię i obsadziła ten teren swoimi wojskami, dążąc do zacieśnienia związków Spisza z Polską.

Pani Ziemi Sądeckiej

Oprócz udziału w sprawach politycznych Kingi brała czynny udział w staraniach o kanonizację biskupa krakowskiego św. Stanisława, a po śmieci w 1268 roku Salomei, siostry Bolesława Wstydliwego, Kinga zajęła jej miejsce w działalności społeczno-fundacyjnej, ale nie zrezygnowała z zarządzania nadanymi jej przez Bolesława V ziemiami. W 1268 roku księżna przeprowadziła reformę na Sądecczyźnie, znosząc ciężary chłopów w zamian za czynsz. W tym rejonie lokowała też 11 nowych wsi. Na handlu z jej dawną ojczyzną rozwinęło się miasto Sącz, nazwane później, po lokacji Nowego Sącza, Starym Sączem. 

Stary Sącz w 1890 r., widok od strony rzeki Poprad

W 1273 roku uzyskała dla kupców z tego miasta wolność od ceł w całym Księstwie Małopolskim. Wraz ze swoim mężem staje się fundatorką wielu klasztorów i kościołów. Oprócz nowych fundacji w Nowym Korczynie, Bochni, a prawdopodobnie także w Jazowsku, Rajbrocie i Łącku, trwałym śladem jej działalności pozostało główne dzieło jej życia, jakim była fundacja starosądeckiego klasztoru klarysek. 

Jan Matejko, księżna Kinga modląca się wśród Sądeckich gór. 1982 r. Muzeum Żup Solnych w Wieliczce. Na obrazie widoczne są atrybuty świętej: bryła soli i pierścień. W głebi budynki klasztoru klarysek w Starym Sączu

Jej aktywność i zmysł polityczny ujawniły się w pełni po śmierci Bolesława V Wstydliwego w grudniu 1279 roku. Kinga, tytułująca się odtąd jako domina de Sandecz, już na pogrzebie wystąpiła w habicie klaryski. Następnie udała się wraz ze swoim dworem do Sącza, gdzie ufundowała klasztor klarysek. Od tego momentu w wystawianych dokumentach Kinga występuje jako Pani Sądecka, co zapewne miało podkreślać jej prawa do tego terenu.

Stary Sącz klasztor klarysek. ołtarz świętej Kingi. U stóp Kingi widoczna jest bryła soli i pierścień

Naruszało to w pewien sposób dobra książęce w Małopolsce, na co nie chciał zgodzić się nowy książę małopolski Leszek Czarny (1279-1288). Spór, który wybuchł między nim a Kingą, łagodził biskup krakowski Paweł z Przemankowa. Kinga musiała zrzec się części posiadanych przez siebie dóbr w Ziemi Sandomierskiej, a Ziemia Sądecka miała być swego rodzaju oprawą księżnej – wdowy. Podczas III najazdu Mongołów na Małopolskę w 1287 roku Kinga musiała opuścić Sącz chroniąc się w zamku obronnym w Pieninach. W 1289 roku, po śmierci Leszka Czarnego, do Sącza przybyła wdowa po nim - Gryfina. Od tego momentu zmienił się status Kingi. Tytuł Pani Sądeckiej zaczął przysługiwać Gryfinie, jako przeorysze klasztoru, a Kinga określana była jako wdowa po Bolesławie i zakonnica świętej Klary. Kinga zmarła 24 lipca 1292 roku i została pochowana w swoim klasztorze pod posadzką kaplicy.

Stary Sącz, kaplica świętej Kingi w klasztorze klarysek. W głębi relikwiarz świętej Kingi

Po jej śmierci Gryfina i klasztor klarysek nie były zainteresowane w utrzymaniu osad polskich, leżących na Dolnym Spiszu: Podolinca, Gniazda i Lubowli, które uległy silnym wpływom gospodarczo-osadniczym możnych rodów węgierskich, rezultatem czego Spisz odpadł od Sądecczyzny i od państwa polskiego.

Kult świętej Kingi

Kult Kingi zrodził się wkrótce po jej śmierci. Pierwsze cuda spisano w 1307 roku zapewne z inicjatywy Jadwigi Łokietkowej, kolejnej po Gryfinie pani sądeckiej. Po 1320 roku spisano jej żywot, następnie przeredagowywany około roku 1329. Na nowo spisano cuda w latach 1405-1471. Złączył je z poprzednimi i opisał Jan Długosz. Zadedykował on "Żywot księżnej Kingi" biskupowi Jakubowi z Sienna, zachęcając go do szybkich starań o beatyfikacje. Nowe zapiski o cudach spisywano w latach 1532-1559 w klasztorze sądeckim. Ukazanie się drukiem w 1617 roku przekładu dzieła Długosza spowodowało wzrost kultu Pani Sądeckiej. Od czasów Zygmunta III władze kościelne co jakiś czas upominały się o przeprowadzenie oficjalnej beatyfikacji. W 1628 roku, na prośbę synodu piotrkowskiego, papież Urban VIII zarządził przeprowadzenie wstępnego procesu informacyjnego dotyczącego sławy świętości Kingi i jej kultu. Po wizycie w Starym Sączu, w 1683 roku, król Jan III Sobieski wystąpił z ponagleniem do papieża i w 1690 roku dokonano beatyfikacji świętej Kingi. W roku 1715 Kongregacja Obrzędów przyznała jej tytuł patronki Polski i Litwy. W roku 1733 klaryski sądeckie rozpoczęły spisywanie cudów i starania o kanonizację. Mimo tego oficjalne procedury kanonizacyjne ciągnęły się bardzo długo. Kanonizację Kingi odbyła się 16 czerwca 1999 roku  w Starym Sączu podczas pielgrzymki Jana Pawła II do Polski.

Stary Sącz, relikwiarz świętej Kingi podczas mszy kanonizacyjnej 16 czerwca 1999 roku.

Podstawą jej życia duchowego była modlitwa. Każdą ważną sprawę, zarówno o charakterze prywatnym, jak i dotyczącą spraw publicznych, usilnie polecała Bogu, ufnie zdając się na Jego łaskę. Stąd też całe jej życie przepojone jest miłością do ludzi, cierpliwością i spokojem, co docenili już jej współcześni, uważając ją za swoją matkę, a po śmierci niemal natychmiast obdarzając trwałym kultem. Jego wyrazem są liczne legendy związane z Kingą, a niewątpliwie trafnym streszczeniem poniższy fragment anonimowego wiersza o niej:

Gdzie krew płynie, nacisk czuć się daje,

Królowa Kinga jak anioł tam staje.

Cicho się modli, cicho dobrze czyni

I cicho rządzi – polska gospodyni.

Pamiątki po świętej Kindze

Kasacja zakonu na początku XIX wieku przez władze austriackie spowodowała, że niewiele pamiątek pozostało. Do najcenniejszych pozostawionych przez świętą zaliczają się:

- Psałterz bł. Kingi z XIII w., pisany in vulgari (czyli w języku ludu), hipotetycznie przypisywany jako jej własność.

- pierścień zaręczynowy księżnej Kingi z postaciami narzeczonych w ametystowym oczku,

- medalion z krucyfiksem i portretem kobiety,

- pieczęć klasztorna z kryształu górskiego,

- jaspisowa łyżeczka ze srebrną rękojeścią.

- krzyż sporządzony z małżeńskich, książęcych diademów ze złota, pereł i kamieni szlachetnych,

Święta Kinga jest patronką górników Bochni i Wieliczki, a od 2007 roku patronką samorządowców. W ikonografii św. Kinga przedstawiana jest w stroju klaryski lub księżnej, w ręku trzyma makietę klasztoru ze Starego Sącza, czasami bryłę soli w której znajduje się pierścień. 

Święta Kinga, obraz kanonizacyjny

Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 24 lipca. W polskim Kościele ma rangę wspomnienia obowiązkowego.

Modlitwa do świętej Kingi

Boże, który świętą Kingę obdarzyłeś hojnym błogosławieństwem i zachowałeś dziewicą nawet w małżeństwie, prosimy Cię, spraw za jej wstawiennictwem, abyśmy dzięki czystości życia zawsze trwali przy Tobie i wstępując w jej ślady, mogli szczęśliwie dojść do Ciebie. Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.

Najdroższa Patronko nasza! Kingo święta! Tyś od zarania życia pałała gorącą miłością ku Bogu, ratowałaś Ojczyznę naszą w potrzebie i poddanych swoich wspierałaś hojnie w ubóstwie i cierpieniu, a z tronu niebieskiej chwały poprzez stulecia wypraszałaś i teraz wypraszasz u Boga swoim czcicielom niezliczone łaski i cuda. Wyjednaj nam, prosimy cię, u Boga łaskę, której tak gorąco pragniemy, a przede wszystkim odpuszczenie win, wytrwanie w dobrym, żywot cnotliwy i śmierć szczęśliwą.

Przez Chrystusa, Pana naszego. Amen.

06. Święta Droga

Beskidzka Droga Świętego Jakuba nazywana jest przeze mnie Świętą Drogą. Podczas dwutygodniowej wędrówki od miejscowości Litmanova na terenie Słowacji , przez tereny Beskidów i Pogórza Karpackiego do Cieszyna. pielgrzymi mają możliwość nawiedzenia 21 sanktuariów i miejsc kultu świętych oraz 6 kościołów pod wezwaniem świętego Jakuba Starszego Apostoła.

Beskidzka Droga Świętego Jakuba. Miejscowości z sanktuariami i miejscami kultu. 1-Litmanova, 2-Stary Sącz, 3-Podegrodzie, 4-Limanowa, 5-Pasierbiec, 6-Szczyrzyc, 7-Myślenice, 8-Kalwria Zebrzydowska, 9-Wadowice, 10-Groń Jana Pawła II, 11-Jansna Górka, 12-Rychwałd, 13-Szczyrk, 14-Skoczów, 15-Cieszyn

W Cieszynie Beskidzka Droga Świętego Jakuba opuszcza teren Polski i przez Horni Domaslavice, gdzie znajduje się kościół pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła, prowadzi do miejscowości Frydek-Mistek w której również znajduje się kościół pod wezwaniem świętego Jakuba Apostoła, najstarszy w tym mieście.

Litmanova  sanktuarium Matki Boskiej Litmanowskiej

Beskidzka Droga Świętego Jakuba rozpoczyna się na terenie Słowacji w greckokatolickim sanktuarium maryjnym znajdującym się w miejscowości Litmanowa na polanie Zvir na południowo-wschodnim grzbiecie Eliaszówki, gdzie miały miejsce objawienia matki Boskiej.

5 sierpnia 1990 roku 12-letnia Ivetka Korcakova i 13-letnia Katka Ceselkova wystraszone burzą schroniły się do szałasu i żarliwie modliły, wtedy na ławeczce obok nich usiadła Matka Boska i zaczęła z nimi rozmawiać. Potem objawiała się im jeszcze przez 5 lat, w niedzielę po pierwszym piątku miesiąca. Wiadomość o tych objawieniach szybko rozeszła się po Słowacji i na polanę Zvír w czasie, gdy dziewczyny miały objawienia zaczęli przybywać ludzie. Podczas ich trwania Matka Boża przekazała orędzie o konieczności nawrócenia się narodu słowackiego. Ostatnie objawienie miało miejsce 6 sierpnia 1995 roku. W 2008 r. arcybiskup i metropolita Presova ustanowił polanę Zvir w Litamanovej miejscem pielgrzymkowym, a w 2010 roku Kościół uznał objawienia Matki Boskiej.

Stary Sącz sanktuarium Świętej Kingi

Święta Kinga, córka monarchy węgierskiego Beli IV i żona Bolesława Wstydliwego, w 1257 r. otrzymała na własność ziemię sądecką, z którą do śmierci była bardzo związana i na jej odbudowę po najazdach tatarskich przeznaczyła całe swoje małżeńskie wiano. Z jej inicjatywy wzniesiono w Starym Sączu, którego od wieków jest patronką, klasztor klarysek, w którym Kinga spędziła ostatnie lata po śmierci męża. 

Wkrótce po jej śmierci odnotowano liczne cuda dokonane za jej pośrednictwem. Pomimo braku oficjalnego zatwierdzenia kultu Kingi, do jej grobu licznie przybywali pątnicy i rozpoczęto starania o beatyfikację. Zakończyły się one sukcesem dopiero w 1690 roku. W kolejnych wiekach kult przybierał na sile. W poczet świętych zaliczona została Kinga 16 czerwca 1999 r., za pontyfikatu papieża Jana Pawła II.

Do klasztornego kościoła przylega XIV-wieczna kaplica Świętej Kingi. Pod posągiem Świętej, umieszczona została srebrzysta trumienka z jej relikwiami. Nieopodal kraty jest dawny grobowiec Świętej Kingi w kształcie tumby, w którym początkowo były złożone jej szczątki doczesne.

Podegrodzie kult św. Stanisława Papczyńskiego

Miejscem kultu jest kaplica świętego Stanisława Papczyńskiego w kościele pod wezwaniem św. Jakuba Starszego Apostoła, w której od 2007 r. spoczywają jego relikwie.

Stanisław Papczyński (1631-1701) – urodził się w Podegrodziu. Założył zakon księży Marianów. Był cenionym spowiednikiem (spowiadał m.in. nuncjusza papieskiego w Polsce Antonio Pignatellego, późniejszego papieża Innocentego XII). Błogosławił również wojskom Jana III Sobieskiego idącym na Wiedeń.

W 2006 roku Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych uznała cud za przyczyną modlitwy do Sługi Bożego o. Stanisława, co potwierdził Benedykt XVI, jakim było przywrócenie życia obumarłemu w łonie matki płodowi. Beatyfikacja odbyła się 16 września 2007 w Licheniu Starym. W 2016 roku papież Franciszek uznał za cud niespodziewane wyleczenie dwudziestoletniej dziewczyny z silnej choroby układu oddechowego przez wstawiennictwo bł. Stanisława Papczyńskiego. 5 czerwca 2016, podczas uroczystej mszy świętej na placu Świętego Piotra w Watykanie został przez papieża Franciszka włączony w poczet świętych Kościoła.

Ku jego czci postawiono w Podegrodziu pomniki, w miejscu w którym kiedyś stał dom rodziny Papczyńskich, oraz przed kościołem parafialnym. 

Jego imię nosi szkoła podstawowa w Podegrodziu.

Limanowa sanktuarium Matki Boskiej Bolesnej

Bazylika zbudowana w latach 1912-1918, w miejscu wcześniejszego drewnianego kościoła, ma wystawioną w ołtarzu gotycką rzeźbę Matki Boskiej Bolesnej Limanowskiej, otoczoną szczególnym kultem mieszkańców. 

Polichromowana rzeźba Maryi siedzącej na ławie i trzymającej w ramionach martwe ciało Syna, o znacznie pomniejszonych do postaci Maryi rozmiarach, została wykonana z jednolitego pnia drewna lipowego.

Figura Piety przywieziona z Węgier w 1545 roku, gdy w czasie reformacji usuwano z kościołów węgierskich wszelkie obrazy i figury, została umieszczona na przydrożnej lipie we wsi Mordarka. Miejscowa ludność wybudowała dla rzeźby kaplicę nazwaną Kaplicą Łask. W 1753 roku z polecenia biskupa krakowskiego Załuskiego cudami słynąca figura została przeniesiona do kościoła parafialnego w Limanowej. Od tego czasu kult Matki Bożej Bolesnej stał się jeszcze żywszy, a ludzie do dzisiaj doświadczają wielu łask o czym świadczą liczne wpisy do Księgi Łask.

Pietę koronował w 1966 roku Karol Wojtyła, a po kradzieży korony rekoronował ją na błoniach krakowskich jako papież Jan Paweł II 22 czerwca 1983 roku. Rzeźba przetrwała do naszych czasów w dobrym stanie; zawdzięczać to należy m.in. rozwiniętemu kultowi jaką ją otaczano. Świadczą o tym liczne wota z XVII i XVIII wieku, a szczególnie cenne z ostatnich stuleci.

Pasierbiec sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia

Kościół parafialny pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia, oraz Grota Ocalenia, Matrasowa Kapliczka, Dróżki Maryjne i Droga Krzyżowa, stanowią sanktuarium maryjne, gdzie kult Matki Bożej – Pani Pasierbieckiej gromadzi rzesze pielgrzymów z całego świata.

Ołtarz główny kościoła, w centralnej swej części, mieści Cudowny Obraz Matki Bożej ujęty w tryptyk, na którego otwartych skrzydłach wyeksponowane są wota, a na jego stronie zewnętrznej sceny z życia Maryi. Wśród witraży kościoła trzy mniejsze obrazują kolejno: Cud w bitwie pod Rastatt w 1793 roku, przeniesienie Cudownego Obrazu z kapliczki do kościoła w 1983 roku i Koronację Obrazu w 1993 roku.

W 1793 roku, podczas bitwy pod Rastatt w Badenii-Wirtembergii, ciężko ranny został Jan Matras, pochodzący z Laskowej żołnierz austriackiej armii cesarskiej Franciszka II Habsburga. W obliczu śmierci złożył przyrzeczenie Matce Bożej, że jeśli ocaleje i szczęśliwie powróci do domu, z wdzięczności wybuduje kapliczkę ku czci Wybawicielki. W 1822 roku we wsi Pasierbiec wzniósł małą, kamienną kapliczkę pokrytą gontem i umieścił w niej obraz Matki Bożej. Z biegiem lat kaplicę rozbudowywano, a w 1909 roku obok niej powstała dzwonnica, w której umieszczono dzwony: Szymon, Józef, Maria – nazwano je tak od imion fundatorów. Od tamtej pory Pasierbiec odwiedzają rzesze turystów i pielgrzymów, czcicieli kultu Matki Bożej Pocieszenia. 1973 roku rozpoczęto budowę nowego kościoła, do którego, po jej zakończeniu, w 1980 roku przeniesiono Cudowny Obraz.

Szczyrzyc sanktuarium Matki Bożej Szczyrzyckiej

Matka Boża Szczyrzycka – obraz olejny z XVI wieku, otaczany czcią w Sanktuarium Matki Bożej Szczyrzyckiej – Matki Pokoju i Dobroci, znajduje się w kościele pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Stanisława Biskupa na terenie opactwa Cystersów. Kult tego wizerunku zapoczątkowali Cystersi, znani z tego, że szczególną czcią otaczali osobę Matki Bożej.

W 1705 roku Szwedzi, podczas grabieży klasztoru, ukradli wszystkie sukienki Matki Bożej oraz liczne kosztowności, ofiarowane jako dary wotywne. Kolejnej grabieży dokonali Austriacy w 1795 roku, zabierając większość zbiorów, dokumentów i kronik klasztornych, w których m.in. umieszczano relacje z cudów, dokonanych przez Matkę Bożą Szczyrzycką. Nigdy ich nie odnaleziono. Najstarszy zachowany w klasztorze dokument piszący o cudach dokonanych za pośrednictwem Matki Bożej Szczyrzyckiej, pochodzi z 1740 roku. Nowe sukienki okrywające okrywające obraz do dzisiaj ufundował arcybiskup Adam Stefan Sapiecha. 19 sierpnia 1984, w 750 rocznicę istnienia opactwa cystersów, obraz otrzymał złote papieskie korony, poświęcone w 1983 przez papieża Jana Pawła II na Jasnej Górze.

Myślenice sanktuarium Najświętszej Maryi Panny

Obraz Bogarodzicy z Dzieciątkiem Jezus czczony w myślenickim Sanktuarium został namalowany najprawdopodobniej w Rzymie w drugiej połowie XVI wieku. Stanowił on własność papieża Sykstusa V, wielkiego mecenasa sztuki, który umierając w 1590 roku przekazał go do jednego z klasztorów w Wenecji, od którego otrzymał go magnat polski Jerzy Zbaraski, by kilka lat później trafił do Krakowa. W 1624 roku podczas zarazy, kiedy palono wszystkie przedmioty, obraz uratował Marcin Grabysza. Kilka lat później, na skutek postępującej choroby oczu, przeniósł się do Myślenic. 2 maja 1633 roku zaistniały w obrazie Bogarodzicy z Dzieciątkiem Jezus zjawiska określane jako niezwykłe: na obliczu Matki Boskiej dostrzeżono łzy, a obraz jaśniał dziwnym światłem, lub zachodził mgłą. Wtedy też miały miejsce uzdrowienia uznane za cudowne. Wśród uzdrowionych, które wylicza protokół kanonicznego badania, na pierwszym miejscu podany jest Grabysza, który słysząc o światłach w obrazie, wezwał głośno imienia Matki Bożej i nagle odzyskał wzrok. 8 maja 1633 roku przeniesiono obraz do kościoła parafialnego w Myślenicach, a 2 lipca tego roku, archidiakon krakowski, ks. dr Erazm Kretkowski, uznał obraz za cudowny. 

W ciągu dziewięciu lat zapisano w księdze kościelnej 1.428 łask i cudów. W XVII wieku wykonano też wiele kopii tego obrazu. Najsłynniejsza z nich, która przerosła wpływami i znaczeniem wizerunek macierzysty, znajduje się w Kalwarii Zebrzydowskiej. W okresie zaborów kult Matki Bożej Myślenickiej osłabł. Ożywił się po uroczystych obchodach 300 lecia istnienia sanktuarium. 24 sierpnia 1969 r., dokonano uroczystej koronacji obrazu koronami papieskimi.

Kalwaria Zebrzydowska sanktuarium pasyjno – maryjne

Sanktuarium i wchodzące w skład zespołu bazylika i klasztor oo. Bernardynów  położone są na południe od miasta, na zboczach góry Żar. Nazywane często Polską Jerozolimą jest jednym z ważniejszych miejsc kultu pasyjnego i maryjnego, łączącego zarówno kult Chrystusa cierpiącego, jak i Matki Bożej. Ideą przewodnią jest odwzorowanie ostatniej drogi Chrystusa obejmującej Drogę Pojmania i Drogę Krzyżową.

W 1600 roku Mikołaj Zebrzydowski, wojewoda krakowski, na pobliskim wzniesieniu Żar ufundował kościółek pw. Ukrzyżowania Jezusa Chrystusa, zbudowany według modelu przywiezionego w 1599 roku z Jerozolimy. Jak głosi legenda, decyzję wojewody miało ugruntować widzenie, w którym Mikołaj i jego żona Urszula ujrzeli przez okno lanckorońskiego zamku, nad górą Żar, trzy płonące krzyże unoszące się ku niebu.

Przez okres blisko 200 lat powstały na obszarze 6 km² 42 kaplice i kościoły Dróżek Pana Jezusa oraz Matki Boskiej. Wybudowano je na wzór obiektów z Ziemi Świętej, a poszczególne miejsca odpowiadają nazwom miejsc w Jerozolimie (Golgota, Syjon, Góra Oliwna itp.), oraz zupełnie odrębne budowle, nienależące do Drogi Krzyżowej, lub luźno związane z Męką Chrystusa, takie jak Betsaida, Kościół Wniebowstąpienia czy Pustelnia św. Marii Magdaleny. W 1999 roku sanktuarium wpisane zostało na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w 2000 roku obiekt uznany został za Pomnik historii Polski.

Dróżki Pana Jezusa, obejmujące 28 stacji z 24 obiektami, ułożone w ciągu narracyjnym, opowiadają historię ukrzyżowania Jezusa Chrystusa od wyjścia w Wielki Czwartek z Wieczernika, aż do śmierci i pogrzebu w Wielki Piątek.

Dróżki Matki Boskiej, to 24 stacje z 11 obiektami ukazującymi ból Marii pod krzyżem, pogrzeb Jezusa i tryumf po zmartwychwstaniu. Część kaplic jest wspólna dla obu części założenia, np. Kościół Grobu Matki Bożej, Wieczernik czy Kościół Ukrzyżowania.

Kalwaria Zebrzydowska Kult Matki Bożej Kalwaryjskiej

Kult Matki Bożej sięga1609 roku, kiedy to Mikołaj Zebrzydowski zakupił w Loreto we Włoszech poświęconą przez papieża Sykstusa V srebrną figurę Matki Bożej Anielskiej, która umieszczona została w ołtarzu głównym wybudowanego właśnie kościoła przy klasztorze oo. Bernardynów. 

Figura, była głównym przedmiotem kultu maryjnego do 1641 roku, po tym czasie kult przeniesiony został na podarowany przez Stanisława Paszkowskiego z Brzezia Paszkowskiego, obraz Matki Boskiej nazwanej później Kalwaryjską,. Od 1667 roku znajduje się on w ufundowanej przez Michała Zebrzydowskiego kaplicy przy południowej ścianie kościoła. Obraz został koronowany 15 sierpnia 1887 roku.

Wadowice sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej

Figura Matki Bożej Fatimskiej znajdująca się w kościele pod wezwaniem św. Piotra, umieszczona obok ołtarza głównego, jest darem biskupa Leirii z Fatimy i kardynała Marii Andrzeja Deskura przekazanym w 10 rocznicę cudownego ocalenia papieża. Sanktuarium jest miejscem pielgrzymek, szczególnie licznych 13 każdego miesiąca na nabożeństwie fatimskim. Mimo iż sanktuarium jest bardzo młode, to już liczne wota świadczą o wdzięczności za wysłuchane prośby. 

Figurę Matki Bożej poświęcił  i koronował osobiście Ojciec Święty Jan Paweł II 14 sierpnia 1991 roku. Już w czasie wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach 7.06.1979 r. postanowiono wznieść kościół - wotum wdzięczności za dar wyniesienia Wielkiego Wadowiczanina - Metropolity Krakowskiego, Księdza Kardynała Karola Wojtyły, na Stolicę Piotrową. Po zamachu na Placu św. Piotra 13.05.1981 r. intencję wotywną rozszerzono o wdzięczność za ocalenie Ojca Świętego. Kościół i jego wyposażenie wraz z otaczającymi go obiektami, symbolizuje drogę Jana Pawła II z Wadowic, przez katedrę na Wawelu, na Stolicę Piotrową.

Wadowice kult świętego Jana Pawła II

Wadowice są szczególnym miejscem pielgrzymkowym ze względu na postać św. Jana Pawła II, który tutaj się urodził i spędził młodość. Jako papież przybywał do Wadowic trzykrotnie, w latach: 1979, 1991 oraz 1999. Modlił się wówczas w Bazylice, oraz spotykał się z mieszkańcami rodzinnego miasta.

Miejsca związane z osobą św. Jana Pawła II.
- Bazylika Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny, w której znajduje się kaplica chrztu, kaplica Matki Bożej Nieustającej Pomocy, kaplica papieska z relikwiami św. Jana Pawła II,

- Dom Rodzinny Jana Pawła II będący obecnie muzeum jemu poświęconym,
- Liceum im. Marcina Wadowity, dawne gimnazjum, w którym uczył się Karol Wojtyła,
- Klasztor Ojców Karmelitów, gdzie znajduje się relikwia szkaplerza, który nosił św. Jan Paweł II.

Wadowice kult Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Na przedłużeniu północnej nawy bocznej Bazyliki znajduje się kaplica Matki Bożej Nieustającej Pomocy. 

Obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy wykonany został około 1896 roku techniką olejną na płótnie o wymiarach 1,90 x 0,80 m. U dołu obrazu jest napis: "S.Maria de Perpetuo Succursu". Od tego czasu datuje się początek kultu, oraz powstanie "Bractwa Matki Bożej Nieustającej Pomocy". Charakterystyczną cechą tego miejsca modlitwy jest to, że przez całe lata modlą się tutaj uczennice i uczniowie uczęszczający do szkół wadowickich. W tej grupie był też Karol Wojtyła. Modlił się przed tym obrazem nie tylko jako młodzieniec, ale później: jako kapłan, biskup, kardynał i trzykrotnie jako papież. 16 czerwca 1999 roku Jan Paweł II dokonał koronacji obrazu koronami wykonanymi z obrączek, pierścionków, kolczyków, naszyjników, łańcuszków darowanych na ten cel przez mieszkańców Wadowic. Pamiątką koronacji jest ofiarowany przez Ojca Świętego złoty różaniec, który jako wotum został powieszony po lewej stronie cudownego obrazu.

Wadowice sanktuarium św. Józefa

Sanktuarium mieści się w kościele pod wezwaniem świętego Józefa w zespole klasztornym karmelitów bosych, popularnie nazywany "Wadowicką Górką", lub klasztorem "na Górce", zbudowanym z czerwonej cegły w latach 1897 – 1899. 

19 marca 2004 roku słynący łaskami obraz św. Józefa został ozdobiony papieskim Pierścieniem Rybaka Jana Pawła II. W tym samym dniu kościołowi karmelitów bosych "na Górce", ówczesny arcybiskup metropolita krakowski kardynał Franciszek Macharski, nadał tytuł sanktuarium św. Józefa. 

Jest również ośrodkiem kultu Matki Boskiej Szkaplerznej i świętego Rafała Kalinowskiego, założyciela i pierwszego przełożonego klasztoru, który został kanonizowany 17 listopada 1991 przez Jana Pawła II. Dostępna dla zwiedzających jest również cela, w której żył i umarł św. Rafał. Natomiast w ołtarzu Matki Bożej Szkaplerznej znajduje się sarkofag z relikwiami bł. Alfonsa Marii Mazurka.

Groń Jana Pawła II sanktuarium Ludzi Gór.

Gdy Karol Wojtyła rozpoczął papieską posługę na Stolicy Piotrowej – Oddział PTTK w Wadowicach, z inicjatywy Aleksego Siemionowa, wystąpił z wnioskiem, aby górę Jaworzynę, o wysokości 890 m n.p.m., nieopodal schroniska Pod Leskowcem, nazwać Groniem Jana Pawła II. Gdzie Karol Wojtyła, wraz ze swoim ojcem, odbywał pierwsze górskie wycieczki. Ostatni raz był 8 września 1977 roku, przed odlotem na Konklawe do Rzymu.

W 10 rocznicę zamachu na Jana Pawła II - w 1991 r biskup Jan Szkodoń poświęcił ufundowany przez Danutę i Stefana Jakubowskich krzyż „Ludziom Gór”. Jego podstawę stanowi kapliczka, ukończona w 1995 r., w której umieszczono płaskorzeźbę Ojca Świętego u stóp Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Poświęcona przez ordynariusza diecezji bielsko – żywieckiej bpa Tadeusza Rakoczego, nazywana została "Sanktuarium na Groniu Jana Pawła II", Teren, na którym wybudowano kaplicę ofiarowali mieszkający w Targoszowie Irena i Stanisław Targoszowie 

Wybudowano też Drogę Krzyżową z rzeźbionymi stacjami, kilka mniejszych kapliczek, dzwonnicę i budynek zaplecza.

Jasna Górka sanktuarium Narodzenia Najświętszej Marii Panny

Kościół na "Jasnej Górce" zbudowany jest na znajdującej się pod świątynią kamiennej Grocie Matki Bożej, która wyglądem przypomina kamienny tunel zakończony małą wnęką, z której wypływa cudowne źródełko i gdzie znajduje się figura Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia. 

W głównym ołtarzu kościoła umieszczona jest XIX wieczna kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej namalowana na desce przez Błażeja Luksa w Częstochowie. Ufundowała go w 1871 roku Franciszka Witkowska i koronował Metropolita Archidiecezji Krakowskiej kard. Stanisław Dziwisz w 2016 r. Przybywają tu pielgrzymi z Małopolski, z Orawy, Węgier i Śląska.

W połowie XIV wieku jeden z górali ze Ślemienia, po powrocie z pielgrzymki do Częstochowy postanowił zrobić „cud” na polanie nazywanej na Kumorkowym Groniu. Zanurzył przywieziony z Częstochowy obrazek w tamtejszym źródełku, rozpowiadając, że ukazała się tam Matka Boska. Ludzie z odległych stron przychodzili po cudowną wodę ze źródełka, a przedsiębiorczy góral zbierał z tego profity. W 1623 roku sprowadzono do kościoła w Rychwałdzie słynący cudami obraz Matki Boskiej, ale ludzie nadal pielgrzymowali na polanę obok Ślemienia, więc pleban z Rychwałdu najechał zbrojnie na polanę, źródełko zasypał i kaplicę zburzył. Od tego czasu pielgrzymki szły tylko do kościoła w Rychwałdzie. Tak było do połowy XIX wieku, do czasu kiedy mieszkaniec Ślemienia Józef Pochopień ufundował figurę Matki Boskiej, odkopał źródełko, zbudował nad nim grotę, kapliczkę i pielgrzymi znowu zaczęli nawiedzać to miejsce. Kościół usytuowany nad grotą powstał w 1866 roku, w 900 rocznicę chrztu Polski.

Rychwałd sanktuarium Matki Bożej Rychwałdzkiej

Sanktuarium maryjne, w którym obiektem kultu jest XV wieczny obraz Matki Bożej Rychwałdzkiej, znajdujący się w kościele pod wezwaniem św. Mikołaja. W 1644 roku Katarzyna z Komorowskich Grudzińska, właścicielka państwa ślemieńskiego, do którego Rychwałd trafił po podziale państwa żywieckiego w 1608 r., podarowała parafii w Rychwałdzie obraz Matki Bożej sprowadzony z majątku jej męża w Środzie Wielkopolskiej. Umieszczono go w bocznym ołtarzu. W 1658 r. mąż Katarzyny, Piotr Samuel Grudziński, z wdzięczności za uzdrowienie ufundował ołtarz Matki Bożej Rychwałdzkiej. Dziesięć lat później, 22 października 1658 r. biskup krakowski Mikołaj Oborski dekretem uznał obraz za cudowny i polecił szerzenie jego kultu.  W związku z coraz większą liczbą przybywających pielgrzymów w połowie XVIII wieku postanowiono wybudować w Rychwałdzie nowy, większy kościół. Murowana barokowa świątynia pod wezwaniem św. Mikołaja, wraz z monumentalnym ołtarzem głównym Matki Bożej Rychwałdzkiej, została konsekrowana przez biskupa Franciszka Potkańskiego 2 sierpnia 1756 roku.

Szczyrk sanktuarium św. Jakuba Starszego Apostoła

Kościół pod wezwaniem świętego Jakuba Starszego Apostoła wybudowany w latach 1797-1800, jest najstarszą świątynią katolicką w Szczyrku. 

W 2010 roku w parafii powstaje Bractwo Św. Jakuba, które propaguje kult tego świętego i tradycję pielgrzymowania Drogami świętego Jakuba. Dekretem Ks. Biskupa Bielsko-Żywieckiego Tadeusza Rakoczego świątynia staje się lokalnym sanktuarium św. Jakuba Starszego Apostoła Diecezji Bielsko – Żywieckiej. 2 stycznia 2011 roku, podczas uroczystego nabożeństwa inaugurującego działalność sanktuarium, do kościoła zostały wprowadzone relikwie świętego Jakuba umieszczone w drewnianym relikwiarzu przedstawiającym popiersie Apostoła.

Od 2011 roku, za sprawą księdza kustosza Sanktuarium Św. Jakuba w Szczyrku i jednocześnie proboszcza parafii szczyrkowskiej Andrzeja Loranca, oraz Bractwa Św. Jakuba w Szczyrku, powstaje Beskidzka Droga Św. Jakuba; od Litmanovej na Słowacji do Ołomuńca w Republice Czeskiej.

Szczyrk sanktuarium Matki Bożej Królowej Polski – Na Górce

Kościół Matki Bożej Królowej Polski, Kaplica Objawienia, Grota Matki Bożej i „cudowne źródełko”, tworzą od 1994 roku lokalne sanktuarium maryjne diecezji bielsko-żywieckiej. Powstało w setną rocznicę kultu Matki Bożej na Górce.

Na placu z boku kościoła, na tak zwanej Przykrej Kępce, znajduje się Kaplica Objawienia z zachowanym wewnątrz do dziś dnia bukiem, na tle którego, według udokumentowanej tradycji, od 25 lipca 1894 roku, przez kilka miesięcy, ukazywała się Piękna Pani – Matka Boża, dwunastoletniej dziewczynie, Juliannie Pezda, oraz dziesięcioletniej Mariannie Pezda i Mariannie Marek. Najświętsza Panna szczególną uwagę zwróciła na szkaplerz, poleciła także odmawiać Anioł Pański i śpiewać Godzinki. Kazała również wybudować na tym miejscu kaplicę, a w przyszłości klasztor, w którym będzie się odprawiać "dużo Mszy świętych". Na prośbę dzieci o cudowną wodę zapewniła, że wytryśnie tu źródło. Miejsce to poleciła nazwać Górką.

Dla opieki nad tym miejscem wybrano Komitet Kaplicy, który w roku 1912, ze składek i darowizn pątników, rozpoczął budowę większej - murowanej kaplicy Po pierwszej wojnie światowej Komitet Kaplicy doprowadził do osiedlenia się na Górce Księży Salezjanów, którzy stali się opiekunami tego miejsca. Po II wojnie światowej w miejscu dotychczasowej kaplicy wybudowano nowy kościół. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Matki Bożej namalowany przez Stefana Justa z Łodzi, wykonany według relacji wizjonerek. W niewielkiej odległości za kościołem znajduje się Grota Matki Bożej i „cudowne źródełko” z krystaliczną wodą, z którego czerpią pielgrzymi i okoliczni mieszkańcy.

Skoczów Kaplicówka sanktuarium św. Jana Sarkandra

i kult Matki Bożej Pompejańskiej

Kaplica świętego Jana Sarkandra na Górce Wilamowickiej, zwanej powszechnie Kaplicówką. Nazwę wzgórze zawdzięcza obecnej tam od około 150 lat kaplicy pod wezwaniem świętego Jana Sarkandra. Urodzony w Skoczowie w 1576 roku katolicki ksiądz, poniósł męczeńską śmierć z rąk protestantów w 1620 roku podczas wojny trzydziestoletniej. Jego kult szybko się rozprzestrzenił. Pamięć o świętym kultywowano na wzgórzu już na początku XIX wieku. Pierwsza kaplica stanęła z okazji beatyfikacji księdza Jana Sarkandra w 1859 roku. W 1934 roku na jej miejscu wybudowano nowy, większy budynek, który przetrwał do dziś. 

W 1985 roku, obok kaplicy postawiono stalowy krzyż o wysokości 21,5 m. 22 maja 1995 roku na Kaplicówce papież Jan Paweł II odprawił mszę dziękczynną za dokonaną wcześniej w Ołomuńcu kanonizację świętego Jana Sarkandra. W miejscu papieskiego ołtarza ustawiono kamienny obelisk i posadzony został tzw. Dąb Papieski. Od 2002 roku z inicjatywy Lidii Wajdzik, naczelnika Wydziału Kultury i Turystyki w Starostwie Powiatowym w Cieszynie, w kaplicy umieszczony został obraz Matki Bożej Pompejańskiej, przy którym odprawiana jest nowenna pompejańska.

Cieszyn sanktuarium Matki Bożej Cieszyńskiej

Przedmiotem kultu jest, znajdujący się w kościele pod wezwaniem świętej Marii Magdaleny, obraz Matki Bożej Cieszyńskiej, pochodzący z końca XVII wieku. 

Ujęcie postaci na obrazie jest jedyne jakie występuje na cieszyńskiej ziemi i zaliczane jest do tak zwanego typu Salus Populi Romani - Matki Bożej Śnieżnej. Obraz pierwotnie umieszczony był w kościele dominikańskim pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny, który po opuszczeniu go przez zakonników stał się kościołem parafialnym pod wezwaniem świętej Marii Magdaleny. Po drugiej wojnie światowej obraz znajdował się na probostwie, a w końcu lat 80 został umieszczony w kaplicy Matki Bożej Wspomożenia Wiernych. Tam właśnie 4 października 1990 roku nieznany sprawca zerwał koronę z głowy Dzieciątka Jezus. 6 czerwca 1997 roku, podczas pielgrzymki do Polski, Ojciec Święty Jan Paweł II na Błoniach krakowskich poświęcił nowe korony dla Matki Bożej Cieszyńskiej, a koronacji dokonał 7 października 1997 roku biskup bielsko-żywiecki Tadeusz Rakoczy. Ukoronowany wizerunek Matki Bożej Cieszyńskiej został umieszczony w odnowionym głównym ołtarzu kościoła parafialnego. Licznie zgromadzone wota świadczą o nieustającym kulcie i łaskach otrzymanych za pośrednictwem Maryi w tym miejscu.

Cieszyn kult świętego Melchiora Grodzieckiego

W kościele pod wezwaniem świętej Marii Magdaleny znajduje się kaplica poświęcona świętemu męczennikowi Melchiorowi Grodzieckiemu, urodzonemu w Cieszynie w 1584 roku. 

Został zamęczony i zamordowany w 1619 roku w Koszycach przez sprzyjającym kalwinom węgierskich żołnierzy Jerzego Rakoczego, w trakcie wojny trzydziestoletniej. W ołtarzu znajduje się obraz pędzla Jana Wałacha, przedstawiający Męczennika stojącego nad Olzą. Kaplica została poświęcona św. Melchiorowi po jego beatyfikacji, która miała miejsce w 1905 roku, za pontyfikatu papieża Piusa X. Wtedy też, po raz pierwszy, cieszynianie świętowali ku czci swego rodaka. Ulicami niepodzielonego jeszcze miasta wyruszyła po raz pierwszy procesja. Brali w niej udział pielgrzymi ze Śląska Cieszyńskiego, Polski, Czech, Niemiec i Słowacji. Po jego kanonizacji w 1995 roku dokonanej przez Jana Pawła II, 7 października tegoż roku odbyły się uroczystości dziękczynne za kanonizację świętego Melchiora Grodzieckiego, z udziałem Episkopatu Polski i po wielu latach przerwy odbyła się tradycyjna procesja ulicami polskiego i czeskiego Cieszyna. 

Po tej uroczystości kaplica poświęcona świętemu Melchiorowi stała się miejscem całodziennej Adoracji Najświętszego Sakramentu.