Kiedy ze szczytu Eliaszówki pielgrzymi
ruszają w kierunku Doliny Popradu i podziwiając otwierające się widoki na pasma
Beskidu Sądeckiego, wkraczają na tereny, które przez blisko 150 lat nazywane
były Galicją, choć oficjalna nazwa to Królestwo Galicji i Lodomerii.
Królestwo to, istniało od 1772 do 1918 r., jako część austriackiej monarchii
Habsburgów.
 |
| Beskid Sądecki, pasmo Jaworzyny Krynickiej, Dolina Popradu i Piwniczna |
Nie byłoby to może teraz, w XXI w.,
godne szerszego opisu, gdyby nazwa Galicji poszła w zapomnienie, ale tak się
jednak nie stało. Przemierzając tereny Małopolski, a Beskidzka Droga Świętego
Jakuba właśnie przez ten region przebiega, spotykamy tą nazwę bardzo często, od
naturalnej wody mineralnej „Galicjanka” , przez wyroby spożywcze, alkoholowe, po
nazwy wielu obiektów gastronomicznych i noclegowych, jak Zajazd Galicyjski,
Gospoda Galicyjska, a także coroczny jarmark i konkurs Galicyjskie Smaki. Wielu
mieszkańców z południa Polski chcąc podkreślić swoja przynależność do tego
regionu i odrębność kulturową mówi z sentymentem a także z przekorą, że
pochodzi z Galicji.
Zbieżność nazwy regionu nie ma nic wspólnego z hiszpańską Galicją, do
której prowadzą z całej Europy Drogi Jakubowe, mimo, że w Hiszpanii przez
pewien okres czasu też rządzili Habsburgowie. Pochodzenie nazwy, położonej w
Karpatach Galicji, sięga okresu średniowiecza i o niej i historii tego regionu
jest ta opowieść.
Galicja
Nazwa Galicja i Lodomeria pojawia się po
raz pierwszy w 1206 r. kiedy król węgierski Andrzej II zająwszy księstwa
Halickie i Włodzimierskie, sięgające na zachód aż do rzeki Wisłoki, przyjął tytuł Rex Galiciæ et Lodomeriæ
(król Halicza i Włodzimierza), którego odtąd używali kolejni królowie
węgierscy, a po przejęciu korony węgierskiej przez Habsburgów, również monarchowie
austriaccy, mimo, że tereny te od połowy XIV w. weszły w skład Królestwa
Polskiego, jako województwo ruskie ze stolicą we Lwowie.
 |
| Królestwa Polskie w XIV w. |
Habsburgowie podczas koronacji cesarzowej
Marii Teresy w 1741 r., użyli oficjalnie po raz pierwszy nadania tytułu Królowej
Galicji i Lodomerii, przejmując go wraz tronem Królowej Węgier. Dało to w
późniejszych latach pretekst do roszczeń terytorialnych wobec południowych
ziem Polski i zajęcia ich w I rozbiorze Polski w 1772 r. Jeszcze wcześniej, bo
w 1770 Austria samorzutnie, pod pretekstem utworzenia tzw. kordonu sanitarnego
od toczących się walk miedzy wojskami Konfederacji Barskiej i Rosji, przejęła
Spisz i powiaty nowotarski, sądecki i czorsztyński. Po III
rozbiorze w 1795 roku do monarchii habsburskiej przyłączono ziemie, które
nazwano Nową Galicją obejmujące terytoria między Pilicą i Bugiem, wraz z
Krakowem, Sandomierzem, Radomiem, Kielcami, Lublinem, Chełmem i Białą
Radziwiłłowską. Ziemie Nowej Galicji (wraz z Zamościem) zostały w 1809 r. przyłączone
do Księstwa Warszawskiego i nie wróciły już do Austrii, stając się po 1815 r. częścią
Królestwa Kongresowego.
 |
| Rozbiory Polski 1772 - 1795 r. |
Zajęte tereny, o powierzchni 83 tys. km²
i zamieszkałe przez 2,7 mln mieszkańców nazwane Królestwem Galicji i Lodomerii
(Königreich
Galizien und Lodomerien), obejmowały
ziemie południowej Małopolski od księstwa Cieszyńskiego, księstwo Oświęcimskie i
Zatorskie, województwo ruskie, zachodnią część Podola do rzeki Zbrucz.
 |
| Królestwo Galicji i Lodomerii |
 |
| Królestwo Galicji i Lodomerii, część zachodnia. Kolor czerwony Beskidzka Droga św. Jakuba |
W dziejach Galicji należy odróżnić dwa
okresy; przed i po 1867 r. W okresie pierwszym kraj poddano pod system
policyjnych rządów, wykonywanych w duchu centralistycznym i germanizacyjnym przez obcą krajowi biurokrację niemiecką i czeską. Starano się
zatrzeć polski charakter kraju, narzucając niemiecki język urzędowy i
niemieckie szkolnictwo, konfiskując dobra kościelne i klasztorne. Galicja była
regionem najuboższym i najbardziej rolniczym w całych Austro-Węgrzech.
Wiedeńska prasa często opisywała "galicyjską nędzę i alkoholizm". Bieda, brak własnego przemysłu, uboga
infrastruktura, trudne, górzyste warunku zamieszkania powodowały, że rok rocznie
opuszczało Galicję kilkaset tysięcy osób udając się na emigrację stałą lub
sezonową do Niemiec i Ameryki.
Galicja nazywana bywa drugim Piemontem,
a to ze względu na mozaikę kultur i języków. Żyli na tym terenie Polacy,
Ukraińcy, Rusini, Żydzi, Ormianie, Niemcy, Austriacy, Czesi. Dla Polaków to
skrawek dawnej Rzeczypospolitej, który po ustanowieniu autonomii i uformowaniu
rządu stanowił namiastkę własnej państwowości. Tu od połowy XIX w. były
największe swobody pozwalające na rozwój nauki, kultury, samorządności. Dla
Ukraińców Galicja stała się miejscem narodzin prawdziwej tożsamości narodowej,
do czego przyczyniła się działalność Cerkwi Greckokatolickiej. Już samo
nazwanie obszaru Galicją, miało ogromne znaczenie dla podkreślenia czasów
świetności Rusi Halickiej. Dla Żydów, którzy stanowili 1/4 ludności, Galicja to
miejsce szczególne, zwłaszcza dla chasydów, którzy posiadali tu centra
religijne, gdzie zamieszkiwali słynni cadycy. Tutaj również jako pierwsi z terenów
dawnej Rzeczypospolitej stali się pełnoprawnymi obywatelami. Niemcy byli tu
osiedlani celowo w ramach planowanej kolonizacji. Byli głównie urzędnikami,
wielu z nich szybko uległo asymilacji. Podobnie z resztą Ormianie, którzy tylko
w Galicji tak mocno zasymilowali się z Polakami, jak nigdzie indziej. Przed I
Wojną Światową w Galicji mieszkało około 8 mln. ludzi, w tym Polaków 3 600 000
Rusinów 3 300 000, Żydów 900 000, Niemców 100 000. Polacy mieli przewagę w
powiatach Zachodniej Galicji. We wschodniej Galicji w miastach i miasteczkach
przeważała ludność żydowska, a we wsiach Rusini.
 |
| Stary Sącz, galicyjska zabudowa z XIX w. |
Po krwawych wydarzeniach Rabacji
Galicyjskiej w latach 1846 – 48, nastąpiła zmiana polityki zakończona
wprowadzeniem w 1867 r. nowej konstytucji, mocą której wszystkie kraje Austrii
otrzymały równouprawnienie „w szkole, urzędzie i życiu publicznym”. Zaczęła się
era swobodnego rozwoju i rozkwitu. W Galicji dotyczy to przede wszystkim życia
politycznego i oświaty, gospodarczo pozostaje ona daleko w tyle za innymi
krajami Austrii. Urzędowym językiem, obok niemieckiego
staje się język polski. Wiele stanowisk i urzędów zajmują Polacy, również w
rządzie austriackim. W porównaniu z mieszkańcami pozostałych zaborów ludność w
Galicji ma dużo więcej swobód obywatelskich, ale pod „dobrotliwym okiem
cesarza”, którego władza była na ogół akceptowana.
W II połowie XIX w. pewne ożywienie gospodarcze
przyniosło wydobycie ropy naftowej i jej przetwórstwo, oraz odkrycia i zbadania
występujących na terenie Galicji wód mineralnych, dające początek wielu
miejscowościom uzdrowiskowym. Pociągnęło to za sobą rozwój sieci dróg i budowę
linii kolejowych. W rejony podgórskie „do wód” i na „świeże powietrze” zaczynają przyjeżdżać ludzie z całej Monarchii Austriackiej, co dało zaczątki turystyki górskiej.
 |
| Piwniczna-Zdrój, przystanek kolejowy na linii Tarnów - Leluchów, zbudowanej w latach 1874-76 |
Królowie Galicji
Władcami Królestwa Galicji i Lodomerii
jest dynastia niemiecka Habsburgów, Nazwa rodu wywodzi się od zamku Habsburg
(Habichtsburg - Jastrzębi Gród) położonego w kantonie Aargau w Szwajcarii. Dynastia
w linii męskiej wygasła w 1740 r. Ostatnia z rodu, Maria Teresa Habsburg, wraz z
mężem cesarzem Franciszkiem I Lotaryńskim założyła nową dynastię
Habsbursko-Lotaryńską, która rządzi Monarchią Austriacką aż
do jej upadku w 1918 r. Władcami
Królestwa Galicji i Lodomerii od 1772 r. do 1918 r. byli:
Maria Teresa (1717-1780)
cesarzowa Austrii (1740-1780), matka
szesnaściorga dzieci, żona Franciszka I, księcia (1717-1780) Lotaryngii, cesarza
Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
Józef II (1741-1790)
najstarszy syn Marii Teresy i Franciszka
I Lotaryńskiego , cesarz Austrii (1780-1790), pierwszy władca dynastii
habsbursko-lotaryńskiej. Po śmierci ojca Franciszka I Lotaryńskiego w 1763 r.
dopuszczony do współrządzenia z matką w dziedzicznych krajach austriackich.
Wbrew woli Marii Teresy polecił zająć miasta spiskie (1769), czym rozpoczął I
rozbiór Polski (1772). Od 1780 wyłączny władca krajów
habsburskich. Naśladował pruski militaryzm. Dążył do budowy zwartej monarchii z
jednolitym językiem, administracją i systemem podatkowym. Miał dwie żony
Izabelę Bourbon i Marię Józefę Wittelsbach, zmarł bezpotomnie. Był władcą
rządzącym zgodnie z zasadami oświeconego absolutyzmu. Rozpoczął proces
podporządkowywania kościoła katolickiego państwu (józefinizm). W sądownictwie zniósł
karę śmierci.
Franciszek II (1768-1835)
syn Leopolda II, cesarz Świętego
cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (1792-1806)
a po jego upadku cesarz Austrii, jako Franciszek I (1804-1835). Wzorując się na
Napoleonie nosił dwa tytuły cesarskie, tworząc tzw. gałąź „cesarską” . Żonaty z
Marią Teresą, córką Ferdynanda I, króla Sycylii.
Ferdynand I (1793-1875)
cesarz Austrii (1835-1848) abdykował na
rzecz syna Franciszka, Franciszka Józefa. Żonaty z Marią Anną, córką Wiktora
Emanuela, króla Sardynii. Panował, lecz rządził Metternich. Miewał napady
konwulsji i raczej ograniczone zdolności pojmowania zdarzeń. Po abdykacji na
rzecz Franciszka Józefa I zamieszkał w Pradze.
Okazując zainteresowanie polityką, miewał
czasem przebłyski rozsądku. Anegdota opowiada o rozmowie, 20 lat po abdykacji,
z dostojnikiem dworskim przybyłym z Wiednia.
Ferdynand zapytał:
- Jak stoją nasze sprawy we Włoszech?
- Ależ Sire, przecież straciliśmy
Włochy!
- A nasze sprawy w Niemczech?
- Sire, Niemcy też straciliśmy!
- No to doprawdy nie wiem, po co
zrzekałem się tronu. Mogłem równie dobrze jak mój bratanek, tracić prowincję po
prowincji, jeśli to tylko o to chodziło.
Franciszek Józef I (1830-1916)
syn Franciszka, cesarz Austrii
(1848-1916), żonaty z Elżbietą, córką Maksymiliana, księcia Bawarii. Miał czworo
dzieci: 3 córki i 1 syna, Rudolfa. Cieszył się dużą sympatią wśród mieszkańców
Galicji, wśród których krążyły o cesarzu różne opowieści i anegdoty. Poniżej
kilka z nich.
W czasie samotnego polowania w dzikich
odstępach górskich Franciszek Józef oddalił się zbyt daleko od swojej
rezydencji i zmuszony był poszukać sobie noclegu. Właściciel skromnego
alpejskiego hoteliku, obudzony pukaniem do okna w środku nocy, zareagował
niezbyt grzecznie:
- kto się tam, do cholery tłucze?
- My! zawołał w ciemności Cesarz.
- jacy my?
- My z bożej łaski jego Cesarska i
Królewska Wysokość Franciszek Józef I Hasbsburg, król apostolski Jerozolimy,
Cesarz Austrii, król Węgier, Czech i Moraw, Dalmacji, Chorwacji, Słowenii,
Galicji, Lodomerii, Ilirii, arcyksiążę austriacki, wielki książę Siedmiogrodu,
Toskani i Krakowa, książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, hrabia
Tyrolu...
- No już dobrze, dobrze, właźcie! –
ziewnął głos za oknem – tylko niech tam któryś ostatni zamknie drzwi!...
Przed samymi świętami Bożego Narodzenia
1854 r. car Wszechrosjii Mikołaj I kazał usunąć ze swojego gabinetu portret
Franciszka Józefa I, któremu pięć lat wcześniej pomógł stłumić rewolucję na
Węgrzech i którego uważał za swojego najwierniejszego przyjaciela. Rezygnację z
portretu Cesarza Austrii car motywował faktem, iż, jego zdaniem, Franciszek
Józef postąpił nieładnie, zawierając bez jego wiedzy układ o przyjaźni i
współpracy z Francją i Wielka Brytanią.
- Czy wiecie, jacy byli najgłupsi królowie
Polscy? – pytał dyszący gniewem car swoich struchlałych z przerażenia
marszałków. – Otóż król Jan III Sobieski i ja Mikołaj I. Obaj udzieliliśmy
zbrojnej pomocy Habsburgom i do nas obu obrócili się tyłem!.
Mimo nacisków dyplomacji, nie chcąc
wywołać dalszych zadrażnień, Franciszek Józef nigdy, aż do końca życia nie
zaprzeczył prawdzie słów cara Mikołaja I.
Karol I
(1887-1922)
ostatni cesarz Austrii 1916 - 1918,
zrezygnował z prowadzenia spraw państwowych 11 listopada 1918 r.
Herb Królestwa Galicji i Lodomerii
Herb istniał w kilku wersjach, a jego
początki datuje się już XVI w., choć według oficjalnej terminologii jego
początki sięgają średniowiecza. Pierwszą wersję, wprowadzoną na ziemiach
zajętych w wyniku I rozbioru Polski, węgierska kancelaria nadworna
ustaliła oficjalnie w październiku 1772 r. Herb Galicji
przedstawiał trzy złote korony w błękitnym polu, identyfikowane z herbem kapituły krakowskiej,
natomiast herb Lodomerii dwie srebrno-czerwono sześciokrotne
szachowane belki, także w polu błękitnym. Oba herby połączono początkowo na
tarczy dwudzielnej w słup: w polu prawym Galicja, w polu lewem Lodomeria, a tarczę
zwieńczyła korona królewska.
W 1782 r. cesarz Józef II
Habsburg wprowadził nowy herb na czwórdzielnej tarczy – w polu 1 i 2
Galicję i Lodomerię, a w polach 3 i 4 herby symbolizujące Oświęcim i Zator (orły
z literami O i Z). Taka tarcza używana była właściwie aż do końca monarchii
habsburskiej, m.in. na pieczęciach. Herb Galicji i Lodomerii znalazł się
również w wielkim herbie Świętego Cesarstwa Rzymskiego w 1790 r.
(bez orłów oświęcimskiego i zatorskiego).
W 1804, po powstaniu Cesarstwa
Austrii herb zmienił się. Błękitna tarcza przedzielona była
czerwonym pasem i w polu górnym znalazła się czarna kawka, nawiązująca do
historycznego herbu ziemi halickiej, znanego od XV wieku. W polu dolnym
nadal znajdowały się trzy korony. Herb Lodomerii był od tego momentu używany
tylko w rozbudowanym herbie prowincji – tarcza trójdzielna, w polu górnym
Lodomeria, w polach dolnych księstwo oświęcimskie i zatorskie, a na tarczy
sercowej Galicja (znalazł się on m.in. na herbie średnim Cesarstwa z 1806).
 |
| Herb Królestwa Galicji i Lodomerii 1772 r. |
 |
| Herb Królestwa Galicji i Lodomerii 1772 r. |
Turystyka w Galicji
Wraz z rozwojem uzdrowisk i letnisk w II
połowie XIX w., zaczyna się turystyczne zainteresowanie górami. Pierwszym przewodnikiem wydanym już w 1860 r. w Krakowie
staraniem Juliusza Wildta, jest „
Przewodnik po wycieczkach na Babia Górę, do Tatr i Pienin.
Dzięsięć lat później,
w 1870 r., w Poznaniu w zaborze pruskim, wydany zostaje „Przewodnik do Tatr,
Pienin i Szczawnicy” Walerego Eliasza. W 1914 r. Mieczysław Orłowicz opracowuje
„Ilustrowany Przewodnik po Galicyi”, który jest pierwszym kompletnym przewodnikiem
turystyczno-krajoznawczym po tym regionie (wydany w 1919 r.).
Powstają też pierwsze organizacje
turystyczne. Utworzone w Zakopanem w 1873 r. Galicyjskie Towarzystwo
Tatrzańskie (potem Towarzystwo Tatrzańskie i Polskie
Towarzystwo Tatrzańskie) za jeden z celów postawiło sobie zachęcanie do
zwiedzania gór, ułatwianie dostępu i pobytu w nich turystom. Pierwszy polski szlak wyznakował Leopold
Wajgiel już w 1880 r., na Howerlę (2061 m n.p.m.), najwyższy szczyt Beskidów,
obecnie na terenie Ukrainy. Począwszy od 1887 r, gdy Walery Eljasz wyznacza
szlak do Morskiego Oka, rozpoczęto udostępnianie tatrzańskich dolin,
a potem tatrzańskich grani ze słynną Orlą Percią wytyczoną i wyznakowaną przez ks.Walentego
Gadowskiego w latach 1903–1906. Od 1893 r. powstają pierwsze szlaki
turystyczne w Beskidach Zachodnich w okolicach Klimczoka, Szyndzielni
i Magury budowane i znakowane przez niemiecką organizację Beskidenverein, a w 1894 r. wytyczyła czerwony szlak na Babią Górę, najpierw od strony
węgierskiej, a w 1895 r. od galicyjskiej.
W roku 1906 powstało w Nowym Sączu
Oddział: “Beskid” Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Wśród założycieli
byli m.in: prof. Sosnowski (twórca przewodnika po Beskidach Zachodnich) i prof.
Lenczowski, który opracował system znakowania szlaków turystycznych
obowiązujący do dzisiaj. Najstarszy szlak w Beskidzie Sądeckim, przez który prowadzą pierwsze odcinki
Beskidzkiej Drogi Świętego Jakuba, wyznakowany został w 1906 r. jako droga dla
kuracjuszy, którzy do Piwnicznej przybywali pociągiem i przez góry udawali się
do Szczawnicy i w Pieniny.
W 1950 r. powstaje Polskie Towarzystwo
Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK), z połączenia Polskiego Towarzystwa
Tatrzańskiego i powstałego w Warszawie w 1906 r. Polskiego Towarzystwa
Krajoznawczego, przejmując wszystkie sprawy związane z organizacją turystyki w
Polsce. W 1988 r. z PTTK odłączyła się część działaczy reaktywując dawne
Polskie Towarzystwo Tatrzańskie (PTT)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz